Van maandag 19 januari tot en met maandag 2 februari en 4 en 5 februari kunnen kiezers een ondersteuningsverklaring afleggen voor nieuwe politieke groeperingen. Zie voor verdere toelichting en instructie de pagina Registratie en Kandidaatstelling.

Het aanplakken van posters is voor veel politieke partijen een belangrijk middel om hun deelname aan de verkiezing onder de aandacht van de kiezers te brengen. Ook voor de opkomstbevordering is dit van belang. Maak afspraken intern of met eventuele externe partijen over het op tijd plaatsen van de verkiezingsborden.

De in het algemeen deel van het Gemeentefonds opgenomen voorziening voor de bekostiging van de organisatie van een verkiezing is ook bedoeld voor het plaatsen van verkiezingsborden. Het is daarom niet gepast om politieke partijen geld in rekening te brengen voor het aanplakken of laten afbeelden van hun posters, of in het geheel geen gelegenheid te bieden voor campagne-uitingen in de openbare ruimte.
 

Voor de betrouwbaarheid van het verkiezingsproces is het van belang dat gemeenten zich bewust zijn van mogelijke pogingen om de verkiezingen te beïnvloeden. Een voorbeeld hiervan is het risico op cyberaanvallen, waardoor de informatievoorziening aan kiezers kan worden verstoord. In de aanloop naar de verkiezing is hierop extra alertheid nodig. Het kabinet analyseert daarom waar er potentiële kwetsbaarheden zijn en treft waar nodig maatregelen om die kwetsbaarheden te verminderen.

Daarnaast raadt de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan een analyse van kwetsbaarheden in het verkiezingsproces uit te voeren. Hierbij moet de Chief Information Security Officer (CISO) betrokken worden. In de veiligheidsbriefing van het ministerie van BZK (september 2025) is hier ook aandacht aan besteed.
 

Voor elke verkiezing stelt het college van burgemeester en wethouders (B&W) een gemeentelijk stembureau (GSB) in. Het GSB heeft als taak om tijdens een openbare zitting de uitkomsten van de verkiezing op gemeentelijk niveau vast te stellen. Het college van B&W wijst zittingslocaties en -tijden aan, benoemt leden en plaatsvervangende leden van het GSB en benoemt of wijst ondersteuners aan. 

Voor meer informatie over de benoeming van het centraal stembureau (CSB), bekijk registratie en kandidaatstelling.

Art. E 7, eerste lid, E 8, eerste lid, Na 2, eerste lid; art. Na 6, eerste lid, van de Kieswet

• Bekijk Instructie het gemeentelijk stembureau
• Bekijk Voorbeeldtekst collegebesluit benoeming leden GSB
• Bekijk Voorbeeldtekst mededeling zitting gemeentelijk stembureau

De gemeente kan kiezen op welke manier de stemmen worden geteld (stemopneming). Dit kan decentraal of centraal.  
 

Decentrale stemopneming: Op de avond van de stemming tellen de stembureaus de stemmen per lijst én per kandidaat. De volgende dag controleert het GSB tijdens een openbare zitting de processen-verbaal van alle stembureaus. Bij (vermoedelijke) fouten worden de stemmen van dat stembureau geheel of gedeeltelijk opnieuw geteld. Eventuele fouten worden gecorrigeerd in een zogenaamd corrigendum.

Centrale stemopneming: Op de avond van de stemming tellen de stembureaus alleen de stemmen per lijst. De stemmen per kandidaat worden dan nog niet geteld. Het GSB telt de volgende dag tijdens een openbare zitting de stemmen op kandidaats- en lijstniveau. Dit wordt ook wel ‘centraal tellen’ genoemd.

Besluit op welke manier de gemeente de stemopneming gaat doen: Wanneer je voor DSO kiest hoef je niets te doen. Wanneer je voor CSO kiest leg je dit vast in een besluit, dit besluit publiceer je uiterlijk op maandag 2 februari 2026. Dat moet voor elke verkiezing opnieuw.

Art. N 1, tweede lid, van de Kieswet
 

• Bekijk Voorbeeldtekst collegebesluit centrale stemopneming, beschikbaar in oktober

Start op tijd met het werven van stembureauleden. Zorg ervoor dat op de gemeentewebsite informatie staat over hoe mensen zich kunnen aanmelden als stembureaulid of teller. 
Heeft jouw gemeente al genoeg aanmeldingen voor deze verkiezing? Gebruik de aanmeldingen dan om het reservebestand aan te vullen voor volgende verkiezingen. Of verwijs vrijwilligers door naar buurgemeenten die mogelijk nog op zoek zijn naar vrijwilligers. 

• Bekijk de communicatiematerialen voor de werving van stembureauleden 

Het college van B&W is verantwoordelijk voor het instellen van stembureaus. Daarvoor wijst het stemlokalen aan en benoemt het de leden en plaatsvervangende leden van de stembureaus.

Als de aangewezen stemlokalen niet zo zijn ingericht en uitgerust dat kiezers met lichamelijke beperkingen zoveel mogelijk hun stem zelfstandig kunnen uitbrengen, informeert het college van B&W de gemeenteraad hierover.

Art. E 3, eerste lid, E 4, eerste lid en J 4, eerste en tweede lid, van de Kieswet
  

• Bekijk Instructie: Stappenplan voldoende goed bereikbare stemlokalen voor de kiezer
• Bekijk Voorbeeldtekst Kennisgeving openbare kennisgeving stembureaus
• Bekijk Het stembureau, beschikbaar in oktober
• Bekijk Criteria Integrale Toegankelijkheid Stembureaus
• Bekijk Toegankelijke stemlocaties: checklist voor gemeentemedewerkers
• Bekijk Toegankelijke stemlocaties: checklist voor locatiebeheerders

De gemeente organiseert een training voor de leden en plaatsvervangende leden van de stembureaus en het GSB en de ondersteuners van het GSB. Voor training van stembureauleden kan de e-learning van de Kiesraad worden gebruikt. De e-learning is beschikbaar vanaf december. Op het stembureau ligt altijd een stembureau-instructie voor de dag van stemming (hand out).

Art. E 4, tweede lid en E 8, tweede lid, en Na 6, tweede lid, van de Kieswet

• Bekijk de pagina stembureau-instructie 
• Bekijk stembureau-instructie voor de dag van stemming (hand out), beschikbaar december 2025

De selectie wordt aangeleverd door de softwareleverancier van de burgerzakenapplicatie. De Kiesraad faciliteert een proces om in overleg met de softwareleveranciers, een aantal gemeenten, de IND en RvIG tot de juiste selectiecriteria te komen. De gemeente is verantwoordelijk voor het selecteren van de kiesgerechtigden.

Burgemeesters stellen daags na de kandidaatstelling het bestand met de naam- en adresgegevens van de kiesgerechtigden vast van de personen die op de dag van kandidaatstelling in de gemeente als kiezer zijn geregistreerd, voor het personaliseren van de stempassen. Het is van belang dat de stempassen tijdig aankomen bij de kiesgerechtigden. Mutaties in het kiezersregister als gevolg van overlijden of verhuizing kunnen de gemeenten in de dagen na aanlevering van het kiezersregister nog doorgeven.

Op de stembureaus en tijdens de GSB zitting zijn allerlei kantoorartikelen en andere materialen zoals meubilair nodig. Het is belangrijk op tijd in kaart te brengen wat je nodig hebt en eventueel bestellingen te plaatsen, zodat alles op tijd beschikbaar is. In de stembureau-instructie staat een beknopt overzicht. Wat exact nodig is hangt af van de werkwijze binnen de gemeente.

Kijk ook of je voldoende stembussen hebt. Deze moeten voldoen aan de eisen gesteld in artikel J 3 van het kiesbesluit: stembussen moeten een sleuf hebben die kan worden afgesloten en voorzien zijn van een deksel met slot.

Door sommige gemeenten wordt gebruik gemaakt van verschillende digitale hulpmiddelen, bijvoorbeeld voor het aanmelden van stembureauleden, het monitoren van de opkomst, voor de communicatie tussen stembureauleden en de gemeente en voor het raadplegen van het register ongeldige stempassen (ROS). Houd er rekening mee dat een applicatie mogelijk minder goed of niet werkt op de dag van stemming. Het verkiezingsproces moet in dat geval wel door kunnen gaan. Daarom is het van belang om ervoor te zorgen dat stembureauleden weten hoe het papieren proces werkt. Ook moet het papieren uittreksel van het register ongeldige stempassen (ROS) ten alle tijden op de tafels liggen waar de stembureauleden zitten.    

• Bekijk Stembureau-instructie voor de dag van de stemming (handout), beschikbaar december 2025 
• Bekijk Criteria Integrale Toegankelijkheid Stembureaus
• Bekijk Toegankelijke stemlocaties: checklist voor gemeentemedewerkers
• Bekijk Toegankelijke stemlocaties: checklist voor locatiebeheerders

De burgemeester bezorgt aan het adres van de kiezers de kandidatenlijsten en een overzicht van de adressen en openingstijden van de stemlokalen en mobiele stembureaus, met vermelding van de toegankelijkheid van de stemlokalen voor mensen met een lichamelijke beperking. En een overzicht van de adressen en zittingstijden van het GSB en (bij meerdere locaties) waar de werkzaamheden voor welk stembureau worden verricht. Bereid deze teksten voor, eventueel aan de hand van een vorige versie, of aan de hand van onderstaande voorbeeldteksten. 

Art. J 4, eerste lid, art. J 9 en art. Na 2, vierde lid van de Kieswet; art. J 1 van het Kiesbesluit

• Bekijk Voorbeeldtekst mededeling zittingen gemeentelijk stembureau
• Bekijk Voorbeeldtekst openbare kennisgeving stembureaus

Wanneer de gemeente besluit dat er centraal wordt geteld (CSO), moet dit uiterlijk op de dag van kandidaatstelling (2 februari) bekend worden gemaakt. Dit besluit moet voor iedere verkiezing waarbij voor CSO gekozen wordt, gepubliceerd worden. Het besluit mag voor meerdere verkiezingen genomen worden. 

Art. N 1, tweede lid, van de Kieswet
 

• Bekijk voorbeeldtekst collegebesluit centrale stemopneming, beschikbaar in oktober

De Kiesraad stelt voor elke verkiezing controleprotocollen op voor het GSB en CSB. De controleprotocollen bevatten controles op de juiste werking en het juiste gebruik van de uitslagenprogrammatuur. Daarnaast is een onderdeel van het controleprotocol voor het CSB erop gericht om fouten in de uitslagen van de GSB’s op te sporen. Het GSB kan deze uitslag dan eventueel aanpassen in een nieuwe zitting.

De Kiesraad maakt de controleprotocollen in de Staatscourant openbaar.

Art. Na 27, tweede lid, P 1d, vierde lid en P 20a, tweede lid, van de Kieswet
 

• Bekijk controleprotocol GSB, beschikbaar in december
• Bekijk de controleprotocollen voor het CSB, beschikbaar in december

De burgemeester maakt de termijn voor een aanvraag van een volmacht openbaar in het Gemeenteblad. Je kunt gebruik maken van een voorbeeldtekst. Ook de termijnen voor het aanvragen van een vervangende stempas maak je openbaar, dit hoeft niet in het Gemeenteblad.    

Art. L 7, tweede lid, van de Kieswet

• Bekijk Voorbeeldtekst kennisgeving stemmen bij volmacht
• Bekijk Voorbeeldtekst aanvragen vervangende stempas, beschikbaar in oktober
• Bekijk Model L 8 (Verzoek om bij volmacht te stemmen)
• Bekijk Formulier J 8 (Verzoek om een vervangende stempas)

De dag na de dag van de kandidaatstelling stelt de burgemeester ten behoeve van het personaliseren van de stempassen de gegevens vast van de personen die op de dag van de kandidaatstelling in de gemeente als kiezer zijn geregistreerd en bevoegd zijn om aan de stemming deel te nemen. Dit bestand wordt aan de drukkers van stempassen verstrekt.

Art. J 7, eerste lid, van de Kieswet

Maak een rooster voor de stembureauleden (wanneer hiervoor geen gebruik wordt gemaakt van een applicatie), voor de ondersteuning vanuit de gemeente op de dag van stemming en voor de periode van uitslagvaststelling, voor GSB leden en alle ondersteuners van het GSB. Maak daarnaast afspraken voor opbouw en afbouw van de stembureaus.

De stembiljetten en huis-aan-huisoverzichten van kandidaten kunnen worden gedrukt wanneer de kandidatenlijsten definitief zijn. De Kiesraad verstuurt de bestanden naar de drukkerijen van de stembiljetten. Jouw leverancier benadert je misschien om een drukproef te controleren. Dit doe je door de drukproef te vergelijken met het proces-verbaal I 4. Controleer ook of de gegevens van de gemeente op de huis-aan-huis overzichten van kandidaten kloppen. 

Het controleren van de drukproef is de verantwoordelijkheid van de burgemeester. Elke gemeente is hier dus zelf verantwoordelijk voor.

De specificaties van de stembescheiden (stempas, schriftelijke volmacht en de achterkant van het stembiljet) worden verstuurd aan de projectleiders verkiezingen. Alle bijbehorende uitleg en informatie over controles wordt ook aan de projectleiders verkiezingen verstuurd door het ministerie van BZK.

Het aanplakken van posters is voor veel politieke partijen een belangrijk middel om hun deelname aan de verkiezing onder de aandacht van de kiezers te brengen. Ook voor de opkomstbevordering is dit van belang. Het is daarom van belang tijdig verkiezingsborden te plaatsen, waarop politieke partijen hun posters aan kunnen plakken.

Kandidaten die gekozen worden tot lid van de gemeenteraad moeten voor hun benoeming een verklaring van kiesgerechtigdheid overleggen. Deze verklaring van kiesgerechtigdheid is een uittreksel uit de Basisregistratie personen (BRP) waarop een aantal specifieke gegevens staan. Nieuwe gemeenteraadsleden kunnen dit uittreksel uit de BRP opvragen bij de gemeente waar zij ingeschreven staan. 

Je kunt deze vraag dus aan de balie verwachten in de periode tussen begin maart tot woensdag 1 april, wanneer de nieuwe gemeenteraadsleden geïnstalleerd worden. 

• Bekijk Instructie verklaring kiesgerechtigdheid, beschikbaar in januari 2026
   

In de praktijk kan het gebeuren dat kiezers hun stempas niet (tijdig) hebben ontvangen, of zijn kwijtgeraakt. Om het risico te verkleinen dat kiezers zich dit pas kort voor, of op de dag van de stemming realiseren, kan de gemeente kiezers proactief informeren over het moment waarop de stempas wordt verstuurd. Door bijvoorbeeld een opvallende envelop te gebruiken voor het versturen van een stempas vergroot je de kans dat de envelop wordt geopend. In aanvulling daarop zou je als gemeente de inwoners de mogelijkheid kunnen bieden zich aan te melden voor een berichtenservice, bijvoorbeeld via sms, dat hen erop attendeert dat hun stempas is verstuurd. 

Ook kan het soms gebeuren dat een grotere groep kiezers geen stempas heeft ontvangen, als gevolg van een fout in de postbezorging of in de selectie van de kiesgerechtigden. Dit kan bijvoorbeeld gaan om een straat of een wijk. Als dit wordt ontdekt vóór het opmaken van het Register van ongeldige stempassen (ROS), dan kunnen er proactief nieuwe stempassen worden verstuurd naar de kiezers die hierdoor zijn geraakt. In dat geval moeten de nummers van de oorspronkelijk verzonden stempassen worden opgenomen in het ROS. Het gaat dan niet om vervangende stempassen in de zin van artikel J 8 van de Kieswet, omdat die alleen door een kiezer zelf kan worden aan aangevraagd. Meld dit bij het Informatiepunt verkiezingen.

Deze werkwijze is alleen bruikbaar als de groep kiezers die geen stempas heeft ontvangen met voldoende zekerheid kan worden afgebakend, zodat het risico op verwarring bij de kiezers en/of het stembureau over de geldigheid van de verschillende stempassen wordt tegengegaan. Ten behoeve van kiezers die al een stempas hebben ontvangen, is het van belang dat de burgemeester duidelijk communiceert waarom nieuwe stempassen worden toegestuurd en uitlegt dat de oude stempassen ongeldig zijn.

Art. J 7, tweede lid, van de Kieswet

Als in jouw gemeente stembureaus met afwijkende openingstijden zijn geopend of in jouw gemeente mobiele stembureaus worden ingesteld, moet de burgemeester dat openbaar maken. Als de telling op de dag van stemming op een andere locatie plaatsvindt dan waar het (mobiele) stembureau was gevestigd, dan moet de burgemeester dat ook openbaar maken. Dat doet de gemeente in het Gemeenteblad.    

Art. J 1, derde en vierde lid; art. J 4a, eerste lid en art. Na 2, tweede lid, van de Kieswet

• Bekijk voorbeeldtekst openbare kennisgeving stembureaus

Burgemeester bezorgt aan het adres van de kiezers de kandidatenlijsten en een overzicht van de adressen en openingstijden van de stemlokalen en mobiele stembureaus, met vermelding van de toegankelijkheid van de stemlokalen voor mensen met een lichamelijke beperking, en een overzicht van de adressen en zittingstijden van het gemeentelijk stembureau en (bij meerdere locaties) waar de werkzaamheden voor welk stembureau worden verricht.

Art. J 4, eerste lid, J 9 en Na 2, vierde lid van de Kieswet; art. J 1 van het Kiesbesluit

Mogelijkheid voor indienen schriftelijke verzoeken om een vervangende stempas en schriftelijke verzoeken om te mogen stemmen bij volmacht. 

Let op: de postbezorging is minder frequent dan in het verleden. We vragen je rekening te houden met het aangepaste bezorgkader, waardoor de kans dat een pas niet meer tijdig bij de kiezer arriveert groter wordt. We adviseren daarom gebruik te maken van alternatieve bezorgmethoden. Bijvoorbeeld door te overwegen om bodes of koeriersdiensten in te zetten. PostNL kan bij het inzetten van koeriersdiensten ondersteunen. Ook kun je overwegen de kiezer te vragen om het document op te halen bij het gemeentehuis, indien mogelijk.

Art. J 8, derde lid en art. L 7, eerste lid, van de Kieswet

Een kiezer kan uiterlijk dinsdag 17 maart mondeling een vervangende stempas aanvragen op het gemeentehuis.

Art. J 8, derde lid, van de Kieswet

Ter voorbereiding op de dag van stemming bouwt de gemeente de stemlokalen op. Wat moet je in ieder geval niet vergeten?
 
Inrichting:

• Stembus
• Stemhokjes
• Meubilair voor stembureauleden

Overige materialen:

• ROS: uittreksel van het Register Ongeldige Stempassen
• Hand-out voor stembureauleden op de dag van stemming
• Brochure geldige identiteitsbewijzen
• Wettelijke voorschriften stemming voor stembureauleden
• Proces-verbaal N 10-1 of N 10-2
• Stembiljetten
• Rode potloden, minstens één per stemhokje en reserve

In verband met toegankelijkheid ook wenselijk:

• Loep met verlichting voor elk stemhokje
• Verlichting voor elk stemhokje
• Vergrote kandidatenlijst
• Stoelen met armleuning

Het is van belang dat stemlokalen zo zijn ingericht dat het stemgeheim is gewaarborgd. Bijvoorbeeld door voldoende afstand te creëren tussen de tafels waarachter de stembureauleden hun taken uitvoeren en het stemhokje.

• Bekijk Stembureau-instructie voor de dag van stemming (hand-out), beschikbaar december 2025
• Bekijk Poster voor in het stemlokaal
• Bekijk Model J 16: Poster in stemhokje
• Bekijk Poster voor bij het tellen van de stemmen
• Bekijk Actielijst toegankelijk stemlokaal voor stembureauleden
• Bekijk Wettelijke voorschriften stemming voor stembureauleden 
• Bekijk Placemat stembureauleden: toelating kiezer, beschikbaar januari 2026

Na uitgifte van de laatste vervangende stempas moet het ROS worden opgemaakt en gedrukt of geprint worden vanuit het kiezersregister.

Art. J 2 van het kiesbesluit, art. J 7 a, eerste lid 
 

Maak gebruik van de volgende instructies voor op het stembureau:

• Bekijk Wettelijke voorschriften stemmen voor stembureauleden
• Bekijk Stembureau-instructie voor de dag van stemming (hand out), beschikbaar in december  
• Bekijk Instructie schorsing zitting stembureau, beschikbaar in oktober
• Bekijk Brochure geldige identiteitsbewijzen
• Bekijk Document geldige/ongeldige stemmen
• Bekijk Placemat stembureauleden: toelating kiezer, beschikbaar in januari

Neutraliteit
In de stemlokalen mag geen campagne worden gevoerd. Ook niet door mensen die hun stem komen uitbrengen. Als zij campagnekleding dragen, kunnen zij hun stem uitbrengen, maar dienen direct daarna het stemlokaal te verlaten. Er mag geen discussie aangegaan worden met andere kiezers. De inrichting van het stemlokaal moet een neutraal karakter hebben. Dit betekent concreet dat er geen vlaggen of andere uitingen van politieke groeperingen of kandidaten in het stemlokaal aanwezig mogen zijn. Ook mogen de leden van het stembureau op geen enkele wijze blijk geven van enige politieke voorkeur. 
 

Waarnemers

Internationale waarnemers hebben het recht om gedurende de gehele tijd dat het (gemeentelijk) stembureau zitting houdt in het stemlokaal aanwezig te zijn. De voorzitter en de leden van het stembureau kunnen de vragen van de waarnemers beantwoorden of, als zij het antwoord niet weten, doorverwijzen naar de gemeente. Uiteraard heeft het stemmen voorrang en als het te druk is kan de waarnemers worden verzocht om te wachten. De voorzitter kan de waarnemers ook aanwijzingen geven waar ze wel of niet mogen staan. Dit met het oog op het stemgeheim, het behouden van voldoende afstand tot de andere personen aanwezig in het stemlokaal en het behoud van het voor het stembureau noodzakelijke overzicht op het uitbrengen van de stemmen. 
De waarnemers zijn herkenbaar aan een badge, waarop staat dat zij internationaal waarnemer zijn. Deze badge moet zichtbaar worden gedragen. Ook moet iedere waarnemer desgevraagd aan de voorzitter van het stembureau een brief van het ministerie van BZK kunnen tonen, waaruit blijkt dat hij of zij een internationale waarnemer is. De waarnemers zijn verplicht om strikte neutraliteit in acht te nemen, zij mogen geen blijk geven van hun politieke gezindheid en/of zich in de verkiezingsprocedure mengen en zij moeten zich aan de Nederlandse wet- en regelgeving houden (artikel J 39 van het Kiesbesluit). Als de voorzitter of de leden van het stembureau vaststellen dat de waarnemers zich hier niet aan houden moeten zij de waarnemers hierop aanspreken. Informeer in dat geval ook het ministerie van BZK. Het is mogelijk dat de waarnemers worden vergezeld door tolken en/of begeleiders. Deze tolken en begeleiders hebben niet de status van waarnemer. De waarnemers worden erop geattendeerd dat de tolken en begeleiders zich aan dezelfde regels moeten houden als de waarnemers. 

Als je vragen hebt over internationale waarnemers kan je een e-mail sturen naar postbus.verkiezingen@minbzk.nl.

art. J 1, eerste lid, van de Kieswet

Belangstellenden

Op grond van de Kieswet hebben belangstellenden het recht om aanwezig te zijn bij de stemming en de stemopneming (het tellen van de stemmen) door het stembureau en het gemeentelijk stembureau. Voorwaarde is dat de aanwezigen de orde niet verstoren en de voortgang niet belemmeren. Op die manier kan iedereen de werkzaamheden van het stembureau volgen en daar eventueel bezwaar tegen maken. Dit geldt ook voor de pers en vertegenwoordigers van politieke partijen. De gedachte daarachter is dat iedereen moet kunnen controleren of de stemmen correct worden geteld. 

Attendeer belangstellenden erop dat zij aanwezig mogen zijn gedurende de tijd dat het stembureau zitting houdt, ook bij het tellen van de stemmen, na 21.00 uur. Dit kan bijvoorbeeld op de website van uw gemeente. Ook de zitting van het gemeentelijk stembureau op de dag(en) na 18 maart is een openbare aangelegenheid. Dit geldt ook voor de invoer van de stemtotalen in OSV2020-U. 

• Het maken van aantekeningen, foto’s, video’s en/of filmopnamen door belangstellenden is toegestaan; 
• De aanwezigheid van media is eveneens toegestaan; 
• Foto’s, video’s en/of filmopnamen waarop stembureauleden en tellers herkenbaar in beeld zijn, mogen niet zonder toestemming van hen worden verspreid. 
• Uiteraard mogen belangstellenden het telproces niet hinderen. Het is de verantwoordelijkheid van de voorzitter om de orde te bewaken en in te grijpen als de tellers worden gehinderd in hun werkzaamheden, of als de orde op andere wijze in het geding is. Als je op voorhand concrete aanwijzingen hebt dat derden van plan zijn de orde te verstoren, is het raadzaam om ook voor één of meer beveiligers te zorgen, en/of vooraf de politie te informeren; 
• Het tellen wordt uitsluitend verricht door de leden van het stembureau/het gemeentelijk stembureau, benoemd door het college van B&W, of door tellers, ook benoemd of aangewezen door het college van B&W. In geen enkel geval is het belangstellenden toegestaan om zelf mee te tellen, of op welke wijze dan ook te helpen;
• Het maken van een foto van het proces-verbaal is toegestaan, maar alleen nadat het proces-verbaal is ondertekend door de leden van het stembureau/het gemeentelijk stembureau. Zolang het proces-verbaal niet is ondertekend, staat de voorzitter het maken van foto’s van het proces-verbaal niet toe. Dit omdat er nog gegevens kunnen ontbreken, of bezwaren kunnen worden ingediend; 
• Het is niet toegestaan om foto’s te maken van de handtekeningen van de leden van het stembureau/het gemeentelijk stembureau. De (handgeschreven) namen van de leden van het stembureau mogen wel worden gefotografeerd. 
• Via de communicatietoolkit is een poster beschikbaar gesteld met daarop de regels die belangstellenden in acht moeten nemen. We adviseren om deze poster op te hangen in de telruimten zodat belangstellenden daarop kunnen worden geattendeerd.
• Bekijk Poster voor bij het tellen van de stemmen
   

Het stembureau doet in afzonderlijke pakken:

1. de geldige stempassen en volmachtsbewijzen;
2. de onbruikbaar gemaakte stempassen en volmachtsbewijzen;
3. de onbruikbaar gemaakte stembiljetten;
4. de niet gebruikte stembiljetten;
5. het uittreksel van ongeldige stempassen.

Stembureau verricht stemopneming (bij centrale stemopneming enkel op lijstniveau), stelt het aantal toegelaten kiezers vast en maakt hiervan proces-verbaal N 10 (N 10-1 voor DSO) of N 10-2 voor CSO) op.

Stembescheiden worden verpakt, verzegeld en voorzien van de naam van de gemeente, het nummer van het stembureau alsook een beschrijving van de inhoud.

art. J 1, vierde lid, art. N 1a-N 10 van de Kieswet; art. N 2 van het Kiesbesluit

Het stembureau draagt het proces-verbaal met de verzegelde stembescheiden over aan de burgemeester. De burgemeester draagt zorg voor het transport en de opslag tot aan de zitting van het gemeentelijk stembureau.

Art. N 11 van de Kieswet; art. N 1, N 3 en N 4 van het Kiesbesluit
 

• Bekijk Instructie vervoer en opslag, beschikbaar december

Vanaf de sluiting van de stembureaus kunnen de stemlokalen afgebouwd worden. Hoe en wanneer de afbouw plaatsvindt, is afhankelijk van gemeentelijke afspraken die hierover gemaakt zijn.

Burgemeester draagt de stembescheiden over aan het gemeentelijk stembureau en maakt overdrachtsdocument N 5 op.

Art. Na 9 van de Kieswet; art. N 5 van het Kiesbesluit

Taken GSB bij decentrale stemopneming:

• verrichten van controle van de processen-verbaal van de stembureaus
• de aantallen in OSV2020-U invoeren
• het controleprotocol uitvoeren
• hiervan proces-verbaal Na 31-1 opmaken

Taken GSB bij centrale stemopneming:

• voor iedere kandidaat en iedere lijst het totaal aantal stemmen in de gemeente vaststellen
• de aantallen in OSV2020-U invoeren
• voert het controleprotocol uitvoeren
• hiervan proces-verbaal Na 31-2  opmaken

Op het oorspronkelijke proces-verbaal wordt melding gedaan wanneer een corrigendum is opgemaakt.

De GSB zitting is net zoals de telling in het stembureau openbaar.

Art. Na 1, eerste lid, art. Na 10 e.v. ofwel art. Na 16 e.v. van de Kieswet; art. Na 26, art. Na 26a, art. Na 27, eerste lid en art. Na 31 van de Kieswet

• Bekijk Instructies zitting GSB, beschikbaar in januari
• Bekijk Controleprotocol GSB, beschikbaar in december
• Bekijk Instructie schorsing zitting GSB, beschikbaar in oktober

Na de zitting van het gemeentelijk stembureau (GSB) brengt het GSB de processen-verbaal en eventuele corrigenda zo snel mogelijk naar het centraal stembureau (CSB).

Let op: scan eerst de processen-verbaal en eventuele corrigenda voor publicatie op de website van de gemeente.

Art. Na 35 van de Kieswet

• Bekijk Overdracht documenten GSB aan CSB, beschikbaar in januari

Het GSB draagt de digitale tellingsbestanden over aan de Kiesraad via het daarvoor beschikbare overdrachtsplatform. De Kiesraad gebruikt deze bestanden om een data-analyse uit te voeren voor gemeenten. Hoe eerder de Kiesraad over het bestand beschikt, hoe eerder terugkoppeling kan plaatsvinden.

Art. Na 32 , derde lid van de Kieswet

• Bekijk gebruik ondersteunende software

Burgemeester maakt de processen-verbaal van de stembureaus en het GSB, een digitaal uitslagbestand en eventuele corrigenda zonder ondertekening elektronisch openbaar. Scan hiervoor alle processen-verbaal en eventuele corrigenda. 
De publicatie gebeurt meteen na het vaststellen van het gemeentetotaal. De bestanden blijven gepubliceerd tot minimaal 3 maanden na toelating van de gekozenen. 

Art. Na 33 van de Kieswet

• Bekijk publiceren verkiezingsbestanden, beschikbaar januari

Burgemeester legt afschriften van de processen-verbaal van de stembureaus en het GSB, en eventuele corrigenda ter inzage op het gemeentehuis.

Art. Na 34 van de Kieswet

• GSB onderzoekt mogelijke fouten in de telling op verzoek van het CSB in een openbare zitting en stelt deze zo nodig opnieuw vast; 
• Opmaken proces-verbaal P 2a en zo nodig corrigendum Na 14; 
• Openbaar maken door de burgemeester en overbrengen bestand gecorrigeerde telling naar het centraal stembureau via het overdrachtsplatform.
• Op het oorspronkelijke proces-verbaal wordt melding gedaan wanneer een corrigendum is opgemaakt. door de Kiesraad namens het GSB uit.

Art. P 1e , Na 33 en Na 34 van de Kieswet; art. P 2a en P 2b van het Kiesbesluit

• Bekijk Instructie nieuwe zitting GSB DSO, beschikbaar in januari
• Bekijk Beslisboom handelingen bij terugverwijzing DSO beschikbaar in januari 
• Bekijk Instructie nieuwe zitting GSB CSO, beschikbaar in januari
• Bekijk Beslisboom handelingen bij terugverwijzing CSO, beschikbaar in januari

De burgemeester is verantwoordelijk voor de vernietiging van de verzegelde pakken met stembescheiden en processen-verbaal van de stembureaus. Van de vernietiging wordt een proces-verbaal opgemaakt.

Art. Na 37 en V 11a van de Kieswet

• Bekijk vernietiging verkiezingsdocumenten en voorbeeldtekst