Veelgestelde vragen kandidaatstelling Tweede Kamerverkiezing

Op de dag van kandidaatstelling, maandag 15 september, leveren partijen hun kandidatenlijsten en bijbehorende stukken in bij het centraal stembureau, de Kiesraad. Op vrijdag 19 september om 16.00 uur onderzoekt het centraal stembureau in een niet-openbare zitting de geldigheid van de kandidatenlijsten, de daarop voorkomende kandidaten en de geplaatste partijnaam (‘aanduiding’). Op vrijdag 19 september om 17.00 uur maakt het centraal stembureau in een openbare zitting de beslissing bekend over de geldigheid van de kandidatenlijsten en de daarop voorkomende kandidaten. Ook worden in deze zitting de geldige lijsten genummerd.

Onderzoek kandidatenlijsten

Als er bij het onderzoek naar de ingeleverde kandidatenlijsten verzuimen blijken - er ontbreken bijvoorbeeld stukken -  dan stelt het centraal stembureau de inleveraar van de kandidatenlijst hiervan op de hoogte. Hij of zij kan dan binnen twee dagen de verzuimen herstellen door de stukken aan te vullen. 

Direct na dit onderzoek legt het centraal stembureau de kandidatenlijsten en eventuele ondersteuningsverklaringen ter inzage. Op deze lijsten staan ook geboortedata van kandidaten. De ingeleverde kandidatenlijsten en ondersteuningsverklaringen liggen ter inzage tot de dag nadat onherroepelijk is beslist over de geldigheid van de ingeleverde lijsten.  Het centraal stembureau vernietigt de ingeleverde kandidatenlijsten en de daarbij horende stukken, met uitzondering van de instemmingsverklaringen, na de vaststelling van de uitslag. Van de vernietiging wordt proces-verbaal opgemaakt. 

Hiermee wordt voorkomen dat in de toekomst nog persoonlijke gegevens die op de originele kandidatenlijsten en ondersteuningsverklaringen stonden, achterhaald kunnen worden.

Zie Kieswet art. I 1,  art. I 2, Zie Kieswet art. I 3 en Kieswet art. I 19.

Openbare zitting: geldigheid kandidatenlijsten.

Op vrijdag 19 september om 17.00 uur maakt het centraal stembureau in een openbare zitting de beslissing bekend over de geldigheid van de kandidatenlijsten en de daarop voorkomende kandidaten. Ook worden in deze zitting de geldige lijsten genummerd. Van de zitting voor het vaststellen van de geldigheid en nummering van kandidatenlijsten maakt het centraal stembureau proces-verbaal op. Het proces-verbaal (papieren verslag) van deze openbare zitting wordt online gepubliceerd. Ook wordt het proces-verbaal ter inzage gelegd bij het centraal stembureau.

Zie Kieswet art. I 4.

Beroep

Belanghebbenden hebben hierna 4 dagen de tijd om in beroep te gaan tegen beslissingen van het centraal stembureau (de lijstnummering uitgezonderd). De Raad van State doet maximaal 6 dagen later een uitspraak over beroepszaken. Uiterlijk maandag 29 september zijn de kandidatenlijsten onherroepelijk vastgesteld. De definitief vastgestelde kandidatenlijsten worden zo spoedig mogelijk openbaar gemaakt. Op deze definitief vastgestelde lijsten staan geen geboortedata van kandidaten meer.

Zie Kieswet art. I 17.

Zie ook: Kandidaatstelling Tweede Kamerverkiezing 

Op de dag van de kandidaatstelling leveren partijen hun kandidatenlijsten in bij het centraal stembureau. Als er bij de beoordeling van de kandidatenlijsten verzuimen blijken - er ontbreken bijvoorbeeld stukken - dan stelt het centraal stembureau de inleveraar van de lijst hiervan op de hoogte. Hij of zij kan dan binnen twee dagen de verzuimen herstellen door de ontbrekende of onvolledige stukken aan te vullen bij het centraal stembureau.

Een overzicht van stukken die kunnen ontbreken bij de kandidaatstelling:

1. Er zijn niet genoeg ondersteuningsverklaringen ingeleverd. Of op de ondersteuningsverklaringen zijn de kandidaten niet op dezelfde wijze en in dezelfde volgorde vermeld als op de kandidatenlijst, of de ondersteuningsverklaring is niet afgelegd door personen die binnen de kieskring wonen waarvoor die lijst geldt, of de kiezer staat niet in de gemeente geregistreerd, of de kiezer heeft meerdere ondersteuningsverklaringen ondertekend.
2. Een kandidaat die niet in het gebied woont waarvoor de verkiezing wordt gehouden, heeft geen verklaring van voorgenomen vestiging overgelegd.
3. De kandidaat is niet op de voorgeschreven manier vermeld zoals in artikel H 2 van het Kiesbesluit.
4. De kandidaat heeft geen instemmingsverklaring ingeleverd.
5. Een kandidaat die buiten Nederland woont heeft geen gemachtigde aangewezen op de instemmingsverklaring.
6. De waarborgsom is nog niet betaald en/of het bewijs van betaling van de waarborgsom ontbreekt.
7. De lijst is niet persoonlijk ingeleverd door een kiezer die mag deelnemen aan de verkiezing.
8. De inleveraar heeft zich niet gelegitimeerd bij het inleveren.
9. De machtiging tot het plaatsen van de partijnaam van een politieke partij boven een kandidatenlijst of de machtiging tot het plaatsen van een aanduiding, gevormd door samenvoeging van de aanduidingen van politieke groeperingen of afkortingen daarvan, boven een kandidatenlijst, ontbreekt.

Schrapping

Het centraal stembureau informeert de inleveraar van de kandidatenlijst als er sprake is van een verzuim. De inleveraar krijgt dan de gelegenheid het verzuim alsnog te herstellen. Gebeurt dat niet, dan kan dit leiden tot het schrappen van een kandidaat (2,3,4,5), het schrappen van de gehele lijst (1,6,7,8), of het schrappen van de aanduiding boven de lijst (9).

Zie Kieswet art. I 2 en art. I 6. 

Een kandidatenlijst is ongeldig als:

1. deze niet op de dag van de kandidaatstelling tussen 09.00 en 17.00 uur bij het betreffende centraal stembureau persoonlijk is ingeleverd
2. het bewijs van storting van de waarborgsom niet is ingeleverd (indien vereist)
3. er onvoldoende ondersteuningsverklaringen zijn ingeleverd (indien vereist)
4. de lijst niet voldoet aan het bij ministeriële regeling vastgestelde model
5. de lijst niet persoonlijk is ingeleverd door een kiezer
6. de inleveraar zich niet heeft geïdentificeerd
7. alle kandidaten zijn geschrapt

Herstelbare verzuimen

Een aantal van deze redenen tot schrapping is herstelbaar (2, 3, 5, 6).  Dit houdt in dat de inleveraar van de kandidatenlijst ontbrekende of onvolledige stukken binnen twee dagen kan aanvullen bij het centraal stembureau. Als deze verzuimen niet hersteld zijn, leiden ze later alsnog tot schrapping van de kandidaat.

Zie Kieswet art. I 5. Voor Eerste Kamerverkiezing: Kieswet art. S 3.

Na de dag van kandidaatstelling kan een ingediende lijst niet meer op verzoek van partijen of kandidaten worden gewijzigd. Wel kan het centraal stembureau bij de beoordeling van de kandidatenlijsten tot de conclusie komen dat een kandidaat moet worden geschrapt. Dit leidt overigens niet tot een lege plek op de lijst. De daaropvolgende kandidaten op de lijst schuiven dan gewoon een plaats op.

Het centraal stembureau schrapt de naam van de kandidaat van de lijst:   

1. die niet is vermeld in overeenstemming met artikel H 2 van het Kiesbesluit 
2. van wie de verklaring dat hij instemt met zijn kandidaatstelling op de lijst ontbreekt
3. die buiten Nederland woont en geen gemachtigde heeft aangewezen
4. die tijdens de zittingsperiode van het orgaan waarvoor de verkiezing plaatsvindt, niet de vereiste leeftijd bereikt
5. die geen verklaring van voorgenomen vestiging heeft ingeleverd, terwijl de kandidaat niet in het gebied woont waarvoor de verkiezing wordt gehouden (provincie, gemeente of waterschap)
6. die zo'n verklaring van voorgenomen vestiging ook voor een verkiezing elders heeft ingeleverd
7. die voorkomt op meer dan één van de ingeleverde kandidatenlijsten in dezelfde kieskring
8. van wie een uittreksel uit het register van overlijden of een afschrift van de akte van overlijden is ingeleverd
9. die op de lijst voorkomt na het maximaal aantal toegelaten kandidaten

Een aantal van bovenstaande redenen tot schrapping is een herstelbaar verzuim (1,2,3,5). Wanneer het centraal stembureau op de dag van kandidaatstelling één van deze verzuimen constateert, brengt het de indiener van de kandidatenlijst hiervan op de hoogte. De partij kan het verzuim binnen twee dagen herstellen door de stukken aan te vullen. Als deze verzuimen dan niet hersteld zijn, dan schrapt het centraal stembureau de kandidaat alsnog.

Zie Kieswet art. I 2 en art. I 6. 

Bij Tweede Kamerverkiezingen kan iemand op meerdere kandidatenlijsten staan, in verschillende kieskringen. Binnen dezelfde kieskring is echter niet toegestaan. Als een persoon zich meerdere keren kandidaat heeft gesteld in dezelfde kieskring, schrapt het centraal stembureau de naam van die kandidaat van al die lijsten.

Zie Kieswet art. I 6.

Als een kandidaat overlijdt vóór de definitieve vaststelling van de kandidatenlijst, dan kan de partij eventueel verzoeken om de kandidaat van de lijst te halen. Hiervoor moet de partij bij inlevering van de kandidatenlijst een uittreksel uit het register van overlijden of een afschrift van de akte van overlijden overhandigen. Het centraal stembureau schrapt de kandidaat dan van de lijst.

Als een kandidaat overlijdt na de definitieve vaststelling van de kandidatenlijsten door het centraal stembureau, dan kan deze volgens de Kieswet niet meer van de kandidatenlijst afgehaald worden.

Zetelverdeling

Bij de toewijzing van zetels aan kandidaten wordt de overleden kandidaat buiten beschouwing gelaten. Stemmen die worden uitgebracht op een overleden kandidaat gaan niet verloren. Bij de toewijzing van zetels aan partijen tellen uitgebrachte stemmen op de overleden kandidaat mee als stemmen voor zijn of haar partij.

Zie Zie Kieswet art. I 6. en Kieswet art. P 19a.

Nee, in het Kiesbesluit is bepaald op welke wijze een kandidaat wordt opgenomen op een kandidatenlijst.

Hier wordt gesproken over nadere aanduidingen achter de naam, zoals de geslachtsaanduiding en de roepnaam. Dit artikel biedt geen ruimte om de partijnaam van iedere afzonderlijke kandidaat te vermelden.

Zie Kieswet art. H 8  en Kiesbesluit art. H 2.

Nee, een kandidaat hoeft niet in Nederland te wonen om zich kandidaat te kunnen stellen als lid van de Tweede Kamer.

Gemachtigde aanwijzen
Wel is een kandidaat verplicht om een gemachtigde in het Europese deel van Nederland aan te wijzen, wanneer hij zelf elders woont. Daarnaast moet een kandidaat bij zijn kandidaatstelling een kopie van zijn identiteitsbewijs en een Nederlandse verblijfstitel kunnen overleggen, bijvoorbeeld doordat in een buitenlands paspoort aanvullend een sticker ‘Verblijfsaantekening algemeen’ is opgenomen. Uit de sticker blijkt dat iemand rechtmatig verblijft in Nederland.

Toelating tot Tweede Kamer
Voor de toelating tot de Tweede Kamer gelden andere regels dan voor de kandidaatstelling. Om Tweede Kamerlid te kunnen zijn, is vereist dat men Nederlander is, de leeftijd van 18 jaar heeft bereikt en niet is uitgesloten van het kiesrecht. Verder is in de Grondwet geregeld dat iemand niet tegelijkertijd lid kan zijn van de Eerste en Tweede Kamer.

Als het de Tweede Kamer besluit een benoemde niet als lid toe te laten, geeft de voorzitter van dat orgaan dit door aan de voorzitter van het centraal stembureau. Redenen voor dit besluit kunnen zijn dat de benoemde niet voldoet aan de vereisten voor het lidmaatschap of een functie heeft die niet verenigbaar is met het lidmaatschap van het orgaan.

De voorzitter van het centraal stembureau benoemt dan een opvolger. Aan benoemden die niet worden toegelaten, wordt de reden van deze beslissing meegedeeld.

Zie Kieswet art. V 10 en Kieswet art. V 13.

Voor de Tweede Kamerverkiezing is Nederland verdeeld in 20 kieskringen. De verdeling in kieskringen is vastgelegd in een bijlage van de Kieswet.

Het stelsel van kieskringen maakt het politieke partijen mogelijk om in verschillende kieskringen met verschillende kandidatenlijsten uit te komen. Ook kunnen partijen er voor kiezen om niet in alle kieskringen deel te nemen aan de Tweede Kamerverkiezing. Een partij is dus niet verplicht om in alle kieskringen deel te nemen, het staat een partij vrij om te kiezen in welke kieskring of kieskringen een partij wil deelnemen.

Partijen leveren op de dag van kandidaatstelling hun kandidatenlijsten in, en geven daarbij aan in welke kieskringen ze willen deelnemen. In een openbare zitting besluit de Kiesraad als centraal stembureau op vrijdag 13 oktober over de geldigheid van de ingediende kandidatenlijsten

De zetels worden toegewezen aan de verschillende kandidatenlijsten op grond van het aantal stemmen. Het totaal aantal uitgebrachte stemmen wordt gedeeld door het aantal zetels. Als het gaat om de Tweede Kamer zijn er 150 zetels. Het totaal aantal uitgebrachte stemmen bij de verkiezing gedeeld door het aantal te verdelen zetels is de kiesdeler. Vervolgens wordt gekeken hoeveel stemmen een lijst heeft behaald. Heeft een lijst meer stemmen behaald dan de kiesdeler, dan krijgt de lijst een zetel toegewezen. Het aantal stemmen op de lijst is leidend, ongeacht of een lijst in alle kieskringen of slechts in één kieskring deelneemt.

Een partij bepaalt zelf hoeveel kandidaten er op de kandidatenlijst worden vermeld. Het minimumaantal kandidaten is één en het maximumaantal is vijftig. Of maximaal tachtig wanneer een lijst bij de vorige verkiezingen meer dan vijftien zetels toegewezen heeft gekregen.

Het kan voorkomen dat een partij bij de verkiezing meer zetels krijgt toegewezen dan dat er kandidaten op de lijst staan vermeld. Dit verschijnsel heet lijstuitputting. Als er sprake is van lijstuitputting bij de vaststelling van de uitslag dan worden de resterende zetels toebedeeld aan de overige partijen. Dit gebeurt volgens het restzetelsysteem van de grootste gemiddelden.

Nee, gemeenten zijn verplicht om de vastgestelde lijsten, samen met de informatie over de stemlokalen, uiterlijk 4 dagen voor de stemming bij de kiezers te bezorgen. Een gemeente kan niet volstaan met een publicatie van deze informatie in een huis-aan-huisblad of op de website. Kiezers die namelijk een sticker op de brievenbus hebben geplakt dat zij geen ongevraagde commerciële reclame in de brievenbus wensen (een nee-nee-sticker), ontvangen geen nieuwsblad met daarin de publicatie van de kandidatenlijsten. En informatie op een website bereikt ook niet alle kiezers.

Het staat de gemeentebesturen uiteraard vrij om de kandidatenlijsten -naast de verzending van de lijsten aan het adres van de kiezer- te publiceren in dag- en nieuwsbladen die in de gemeente worden verspreid en op de gemeentelijke website.
Zie Kieswet art. I 17 en Kiesbesluit art. J 1.

Personen die niet in staat zijn tot ondertekening, kunnen een aantekening krijgen in hun identiteitsbewijs 'niet in staat tot tekenen'. Wanneer het centraal stembureau deze aantekening op het identiteitsbewijs ziet staan, is geen handtekening van de betreffende persoon op het document vereist.

Niet in staat tot ondertekenen, geen aantekening op identiteitsbewijs

Het kan voorkomen dat een persoon niet in staat is te tekenen, maar (nog) geen identiteitsdocument met een dergelijke aantekening bezit. Het is niet altijd voor iedereen mogelijk om rond de periode van kandidaatstelling een identiteitsbewijs met aantekening aan te vragen en te verkrijgen (denk bijvoorbeeld aan mogelijk zicht op herstel of lange wachttijd bij de gemeente). Voor deze personen kan het een alternatief zijn om langs te komen bij het centraal stembureau om zich aldaar te identificeren. Het centraal stembureau kan dan op het document een aantekening plaatsen en die voorzien van een gemeentestempel (indien het centraal stembureau bij een gemeente is gevestigd) en handtekening van de ambtenaar. Voor een instemmingsverklaring kan de aantekening bijvoorbeeld zijn dat 'betrokkene is geïdentificeerd maar tijdelijk niet in staat is tot ondertekening, betrokkene stemt in met kandidaatstelling'.

Mocht het voor betreffende persoon lastig zijn naar het centraal stembureau af te reizen (in geval van verkiezingen voor Europees Parlement, Tweede Kamer of Eerste Kamer), dan kan het centraal stembureau afstemmen met de verantwoordelijk ambtenaar verkiezing in de woongemeente van de persoon, dat eenzelfde procedure wordt gevolgd.

Nee, aangezien de kopie op de dag van kandidaatstelling een wettelijke basis heeft, is het afschermen van gegevens zoals het burgerservicenummer (BSN) op deze kopie niet toegestaan.

Burgers worden steeds vaker alert gemaakt op de mogelijkheid van identiteitsfraude en kunnen voor de bestrijding daarvan soms gegevens op een kopie van hun identiteitsbewijs afschermen. Hierbij moet echter een onderscheid worden gemaakt tussen gevallen waarin het overhandigen van een kopie van het identiteitsbewijs wettelijk verplicht is en gevallen waarin dit niet wettelijk verplicht is (zoals het inleveren van een kopie bij een hotelovernachting). Het overschrijven of anonimiseren van de kopie van het identiteitsbewijs is alleen toegestaan voor kopieën zonder wettelijke verplichting.

Het is overigens niet bezwaarlijk als de kopie overschreven wordt met een tekst of watermerk. Dit kan, zolang het centraal stembureau wel alle benodigde gegevens op de kopie kan lezen, waaronder het burgerservicenummer. Uiteindelijk is het daarmee aan het oordeel van het centraal stembureau of een specifieke kopie voldoet.

zie Kieswet artikel H 9,

Een ondersteuningsverklaring is een schriftelijke verklaring (model H 4) die een kiezer aflegt bij zijn gemeente. Met deze verklaring laat de kiezer zien dat deze de deelname van een partij aan de Tweede Kamerverkiezing ondersteunt. De kiezer verklaart met de ondersteuningsverklaring niet op die partij te gaan stemmen. Het afleggen van een ondersteuningsverklaring is gratis.

Nee, een kiezer mag maar één ondersteuningsverklaring afleggen. Als een ondersteuningsverklaring is afgelegd en ingeleverd, kan de kiezer deze niet meer intrekken.

Ondersteuningsverklaringen zijn nodig als een partij:

• voor het eerst meedoet aan de Tweede Kamerverkiezing;
• bij de vorige Tweede Kamerverkiezing geen zetel heeft behaald.

Voor elke kieskring waarvoor de partij een kandidatenlijst inlevert, moeten 30 ondersteuningsverklaringen van kiezers worden ingeleverd. Voor kieskring 20 (Bonaire) zijn dit er 10.

Om een ondersteuningsverklaring te mogen afleggen moet iemand kiesgerechtigd zijn voor de Tweede Kamerverkiezing van 22 november 2023. Daarvoor gelden de volgende voorwaarden:

• De kiezer moet de Nederlandse nationaliteit hebben op het moment dat hij de ondersteuningsverklaring aflegt.
• De kiezer moet in de Basisregistratie Personen van de gemeente (als ingezetene) staan ingeschreven op het moment dat hij de ondersteuningsverklaring aflegt.
• Op 22 november 2023 moet de kiezer 18 jaar of ouder zijn (dus geboren op of vóór 22-11-2005).
• Degene die de ondersteuningsverklaring aflegt, mag niet zijn uitgesloten van het kiesrecht.

Ja, dat mag. Diegene moet wel voldoen aan de bovenstaande voorwaarden. Is dat niet het geval, dan mag deze persoon geen ondersteuningsverklaring afleggen.

De kiezer krijgt de ondersteuningsverklaring (model H 4) meestal van de partij die hij ondersteunt. De gemeente hoeft het formulier niet te verstrekken.

Ja, alle kandidaten moeten op de ondersteuningsverklaring op dezelfde manier zijn vermeld als op de kandidatenlijst. Zijn er geen kandidaten op de verklaring ingevuld of zijn niet alle kandidaten vermeld? Dan kan de kiezer met dit formulier geen ondersteuningsverklaring afleggen.