Vier kiescolleges kiezen, samen met de twaalf Provinciale Staten, de Eerste Kamer. De leden van drie kiescolleges worden gekozen door Nederlandse inwoners van Caribisch Nederland: Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Daarnaast kiezen Nederlanders die in het buitenland wonen de leden van het vierde kiescollege: het kiescollege niet-ingezetenen.
In Europees Nederland kiezen leden van de Provinciale Staten de Eerste Kamer. De eilanden van Caribisch Nederland horen niet bij een provincie. Hierdoor konden Nederlandse inwoners vroeger niet meebepalen wie in de Eerste Kamer kwam. Via kiescolleges hebben Caribische Nederlanders indirect invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. Zij kiezen de leden van drie kiescolleges, die stemrecht hebben tijdens de Eerste Kamerverkiezingen.
Aantal leden
Het aantal zetels van de kiescolleges is hetzelfde als het aantal leden van de eilandsraad. Het aantal zetels verschilt per eiland. Het aantal is altijd oneven.
- Bonaire: 9 zetels
- Sint Eustatius: 5 zetels
- Saba: 5 zetels
Stembureaus
Stembureaus zijn van 07.30 uur tot 21.00 uur lokale tijd geopend. Bijzondere stembureaus kunnen eerder opengaan, maar mogen niet later sluiten dan 21.00 uur. Het bestuurscollege zorgt ervoor dat alle stembureaus geschikt zijn voor kiezers met een beperking.
Kiezers op Bonaire, Sint Eustatius en Saba krijgen niet later dan veertien dagen voor de verkiezingen op hun thuisadres een uitnodiging om te stemmen: een stempas. Met een stempas kan een kiezer in elk stembureau op zijn of haar eiland stemmen.
Volmacht
Kiezers kunnen iemand anders machtigen voor hen te stemmen: dit heet stemmen bij volmacht. Dat kan op twee manieren.
Bij een onderhandse volmacht machtigt iemand via zijn stempas een andere kiezer. Bij het stemmen toont de gemachtigde kiezer een kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever. De gemachtigde stemt daarna namens de volmachtgever.
Bij een schriftelijke volmacht levert een kiezer een schriftelijk verzoek in om een andere kiezer te machtigen. Hij of zij doet dit bij het bestuurskantoor.
Het idee om per volmacht te stemmen, moet altijd van de volmachtgever komen. Het voorstel mag niet van een politieke partij of kandidaat komen. Ronselen van volmachten is namelijk strafbaar.
Identificatieplicht
Kiezers die hun stem uitbrengen, moeten een identiteitsdocument zoals een paspoort laten zien. Dit document mag maximaal vijf jaar ongeldig zijn op de verkiezingsdag.
Toelatingseisen kiescollege
Om toegelaten te worden tot een kiescollege, moeten kandidaten aan de volgende eisen voldoen:
- Zij zijn ingezetenen van het openbaar lichaam (zij wonen op Bonaire, Sint Eustatius of Saba).
- Zij zijn achttien jaar of ouder.
Voor niet-Nederlandse kandidaten gelden aanvullende toelatingseisen. Deze eisen zijn beschreven in de Kieswet (artikel Ya 14).
In Europees Nederland kiezen leden van de twaalf Provinciale Staten de Eerste Kamer. Alleen inwoners van provincies mogen stemmen bij Provinciale Statenverkiezingen. Hierdoor hadden Nederlanders die in het buitenland wonen geen invloed op Eerste Kamerverkiezingen. Via het kiescollege niet-ingezetenen hebben deze Nederlanders indirect invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer.
Aantal leden
Het ledenaantal van het kiescollege is gebaseerd op het aantal Nederlanders dat in het buitenland woont én zich als stemmer heeft geregistreerd. Het kiescollege heeft minimaal 9 en maximaal 55 leden. Het precieze aantal leden wordt bepaald via de methode uit artikel 5 van de Wet kiescollege niet-ingezetenen.
Voor de Eerste Kamerverkiezing van 2023 telde het kiescollege niet-ingezetenen 25 leden.
Registratie
Nederlanders die in het buitenland wonen, moeten zich specifiek registreren als stemmer voor het kiescollege niet-ingezetenen. De eenmalige registratie kan (online) bij de gemeente Den Haag. De stemdocumenten stuurt de gemeente Den Haag naar het opgegeven adres.
Stemmen
Kiezers kunnen alleen per brief stemmen. De gemeente Den Haag stelt hiervoor een briefstembureau in. Kiezers kunnen niet stemmen bij volmacht of met een kiezerspas.
Toelatingseisen kiescollege
Om toegelaten te worden tot het kiescollege, moeten kandidaten aan de volgende eisen voldoen:
- Zij bezitten de Nederlandse nationaliteit.
- Zij zijn achttien jaar of ouder.
- Zij zijn geen ingezetenen van Nederland (zij wonen niet in Nederland).
Kieskringen en centraal stembureaus
Voor de verkiezingen in Caribisch Nederland is ieder eiland (Bonaire, Sint Eustatius en Saba) één kieskring. Daarnaast is er per eiland één centraal stembureau.
Voor het kiescollege niet-ingezetenen is er één kieskring: Kieskring buitenland. Het centraal stembureau is gevestigd in Zuid-Holland.
In totaal zijn er dus vier centraal stembureaus voor de verkiezingen van de kiescolleges. Deze vier centraal stembureaus hebben de volgende taken:
het registreren van partijnamen (aanduidingen);
zorg dragen voor de kandidaatstelling;
de vaststelling van de verkiezingsuitslag;
het vullen van tussentijdse vacatures.
Alle centraal stembureaus hebben vijf leden, waaronder een voorzitter en een plaatsvervangend voorzitter. De gezaghebber is voorzitter van de centraal stembureaus in Caribisch Nederland; de burgemeester van Den Haag voor de verkiezingen van het kiescollege niet-ingezetenen. Per centraal stembureau worden drie plaatsvervangende leden benoemd.
Registratie politieke partijen
Politieke partijen die onder een bepaalde naam (‘aanduiding’) willen meedoen aan een verkiezing moeten die registreren (inschrijven) bij het centraal stembureau. Daarvoor moeten zij een waarborgsom (geldbedrag) betalen.
De waarborgsom is 225 euro voor het kiescollege niet-ingezetenen, en 225 USD voor de kiescolleges in Caribisch Nederland. De waarborgsom wordt terugbetaald na inlevering van een geldige kandidatenlijst.
Geregistreerde partijnamen voor de Tweede Kamerverkiezingen hebben meestal doorwerking naar verkiezingen voor de kiescolleges. Dit betekent dat geen nieuwe registratie nodig is. Ook werken partijnamen die zijn geregistreerd voor de eilandsraadverkiezingen vaak door voor de kiescolleges in Caribisch Nederland.
Kandidaatstelling
Politieke partijen die mee willen doen aan een verkiezing leveren op de dag van kandidaatstelling hun kandidatenlijsten in bij het centraal stembureau. Ook moeten partijen per kieskring minimaal tien ondersteuningsverklaringen inleveren.
Partijen moeten een waarborgsom van 225 USD (Caribisch Nederland) of 225 euro (kiescollege niet-ingezetenen) betalen bij inlevering van de kandidatenlijst. Voor de verkiezingen daarna geldt dat alleen politieke partijen die nog niet zijn vertegenwoordigd in het huidige kiescollege de waarborgsom moeten betalen.
Als een partij geen geldige lijst inlevert, krijgt deze na de verkiezingsuitslag de waarborgsom terugbetaald. Bij deelname aan de verkiezingen wordt de waarborgsom terugbetaald als een partij minimaal 75% van de kiesdeler haalt.
Benoemingen
Het centraal stembureau benoemt de leden van het kiescollege. Nadat kandidaten benoemd zijn, beoordelen de kiescolleges of zij worden toegelaten als lid. Deze fase noemen we ook wel het geloofsbrievenonderzoek.
Tijdens het geloofsbrievenonderzoek kijken de kiescolleges of kandidaten aan de toelatingseisen voldoen. Ook beoordelen zij of kandidaten nevenactiviteiten hebben die niet met het lidmaatschap samengaan.
