Kiesraad: wetsvoorstel inrichting verkiezingsproces heroverwegen
De Kiesraad heeft advies uitgebracht over het concept-wetsvoorstel inrichting verkiezingsproces dat de verschillende onderdelen van het verkiezingsproces herziet. De Kiesraad maakt een aantal fundamentele kanttekeningen bij de voorgestelde aanpassingen en adviseert de staatssecretaris van BZK om het wetsvoorstel te heroverwegen.
Onafhankelijkheid
De Kiesraad onderschrijft het streven om het Nederlandse verkiezingsproces meer te laten aansluiten bij internationale normen, bijvoorbeeld wat betreft de transparantie en de toegankelijkheid van verkiezingen. De Kiesraad mist in het concept-wetsvoorstel echter de internationale norm van onafhankelijkheid.
De minister krijgt de regie over nagenoeg alle aspecten van het verkiezingsproces en wordt tevens de toezichthouder. De Kiesraad plaatst kanttekeningen bij de inlichtingenplichten en de aanwijzingsbevoegdheden die het wetsvoorstel de minister met het oog op deze regie toekent. Toezicht op de verkiezing moet volgens de Kiesraad bovendien bij een onafhankelijke organisatie worden belegd en niet bij de minister. Dit is ook meer in lijn met de aanbevelingen die de OVSE-waarnemersmissie deed na de Tweede Kamerverkiezing van november 2006. Daarnaast is het volgens de Kiesraad wenselijk noch realistisch om zo goed als het hele verkiezingsproces vanuit Den Haag te willen beheersen. Met name gemeenten moeten hun eigen verantwoordelijkheden kunnen dragen.
Betrokkenheid van het parlement bij kieswetgeving
De Kiesraad hecht eraan dat essentiële aspecten van het verkiezingsproces bij wet worden geregeld en niet worden verlegd naar een lager regelniveau. De Kiesraad acht het in rechtsstatelijk opzicht van belang dat het bestuur niet zonder actieve betrokkenheid van het parlement als medewetgever essentiële aspecten van verkiezingen naar eigen inzicht kan vormgeven. Het parlement moet zich kunnen uitspreken over bijvoorbeeld de vraag of er met stemmachines of met potlood en papier wordt gestemd. Ook vragen over de inrichting van stemlokalen en het stemmen bij volmacht zijn te belangrijk om te delegeren.
Eén Kieswet
Daar komt nog bij dat wetgeving rond verkiezingen straks - hier en daar tamelijk willekeurig - in twee wetten is ondergebracht: de al bestaande Kieswet en een nieuwe Wet Inrichting Verkiezingsproces. Merkwaardig gevolg is dat de waarborgen voor het verkiezingsproces, zoals de toegankelijkheid, wel van toepassing zijn op de fase van de stemming, maar niet op de fase van de kandidaatstelling. Bovendien maakt deze versnippering het kiesrecht onoverzichtelijk. De wetgeving wordt zo voor burgers ontoegankelijker. Ook kan het problemen veroorzaken bij de uitvoering.
Hulp aan lichamelijk gehandicapten in het stemlokaal
De Kiesraad vindt dat kiezers met een lichamelijke beperking in staat moeten blijven om zelf hun stem uit te brengen. Met name blinde en slechtziende kiezers zullen waarschijnlijk niet voldoende geholpen zijn met uitleg over het stembiljet, de enige hulp waarin stembureaus nog mogen voorzien volgens het wetsvoorstel. Bovendien is het verbod op hulp ('bijstand'), zo stelt de Kiesraad, in strijd met een internationaal verdrag met betrekking tot de rechten van mensen met een beperking (de Convention of the Rights of Persons with Disabilities).
Leden stembureaus
De Kiesraad is al sinds jaar en dag een groot voorstander van scholing van leden van het stembureau, omdat dit de kwaliteit en de transparantie van het handelen op het stembureau ten goede komt. Het gaat volgens de Kiesraad echter te ver om deze scholing verplicht te stellen. Het is niet in alle gevallen nodig en bovendien maakt dit het voor gemeenten nog moeilijker om stembureauleden te werven. De Kiesraad beveelt verder aan om ambtenaren die lid willen worden van een stembureau een dag bijzonder verlof te verlenen.
Tijdige vaststelling van de uitslag
De Kiesraad vindt het belangrijk dat verkiezingsuitslagen tijdig bekend worden. Door de herinvoering van het stemmen met het rode potlood moeten stemmen met de hand worden geteld, hetgeen meer tijd zal kosten. Om te voorkomen dat het tellen van de stemmen in veel gemeenten tot diep in de nacht zal plaatsvinden, stelt De Kiesraad daarom voor om de stembureaus een uur eerder te sluiten, te weten om 20.00 uur in plaats van 21.00 uur. Hiermee wordt teruggegaan naar het sluitingstijdstip van voor de algehele introductie van stemmachines.
Ook een goede uitwisseling van gegevens (stemtotalen) is van groot belang voor het tijdig vaststellen van de uitslagen. De Kiesraad betreurt het daarom dat het wetsvoorstel niet voorziet in een verplichting tot het gebruik van verkiezingsondersteunende software.