Kiesraad: geef kiezers meer invloed op samenstelling volksvertegenwoordiging
De Kiesraad adviseert om een nieuw kiesstelsel in te voeren, waarbij kiezers meer keuzevrijheid en invloed hebben op de samenstelling van de volksvertegenwoordiging. In dit nieuwe kiesstelsel krijgen kiezers de keus tussen een lijststem of een kandidaatsstem. Een lijststem is een stem op een lijst van een politieke groepering. De kiezer geeft daarmee aan dat hij het eens is met de volgorde van de kandidaten op die lijst. Een kandidaatsstem is een stem op een specifieke individuele kandidaat. De Kiesraad is van mening dat deze manier van stemmen de band tussen kiezers en gekozenen kan versterken, zonder dat het afbreuk doet aan de toegankelijkheid en de diversiteit van onze democratie.
Met dit advies reageert de Kiesraad op het aangepaste wetsvoorstel Met één stem meer keus.
Verbetering van het kiesstelsel
Volgens de Kiesraad biedt dit wetsvoorstel een verbetering van het huidige kiesstelsel. Ten eerste geeft het kiezers meer invloed op de samenstelling van de volksvertegenwoordiging. Ten tweede krijgen zij meer keuzevrijheid: zij kunnen zelf kiezen waarom zij hun voorkeur uitspreken voor een bepaalde kandidaat of een partij. Ten derde voldoet dit wetsvoorstel aan een in de praktijk bestaande behoefte. Het is niet alleen bedacht voor burgers, maar ook door burgers, tijdens een burgerberaad. Ten vierde is de Kiesraad het met de minister eens dat het grondwettelijke beginsel van evenredige vertegenwoordiging moet blijven bestaan. Dat past bij het diverse politieke landschap dat Nederland al meer dan een eeuw kent.
Goed moment
Beraadslaging over het kiesstelsel komt op een goed moment. De band tussen kiezers en gekozenen is zeer actueel in het politieke, publieke en maatschappelijke debat. Dit wetsvoorstel kan aansluiten op twee aanpassingen in het verkiezingsproces die op dit moment worden voorbereid. Er is een experiment met een nieuw, kleiner stembiljet en de verkiezingsprogrammatuur wordt doorontwikkeld.
Aandacht voor uitwerking
De Kiesraad vraagt aandacht voor de precieze uitwerking van het wetsvoorstel. Elke hervorming van het kiesstelsel brengt nu eenmaal keuzes met zich mee en roept vragen op. Dat is onvermijdelijk, zeker bij wijziging van een kiesstelsel dat al ruim 100 jaar bestaat.
Als grootste aandachtspunt benoemt de Kiesraad het gevaar van lijstuitputting: het risico dat politieke partijen meer zetels behalen dan dat er kandidaten op hun lijst staan. In de huidige situatie kunnen partijen verschillende kandidatenlijsten inleveren voor elk van de 20 kieskringen. In het wetsvoorstel spelen kieskringen geen rol meer bij de kandidaatstelling. Een partij kan dan slechts één kandidatenlijst inleveren. Dit kan leiden tot ongelijkheid tussen kleine en nieuwe partijen (met maximaal 50 kandidaten op de lijst), en grotere zittende partijen (met maximaal 80 kandidaten op de lijst). Het wetsvoorstel biedt geen maatregelen tegen dergelijke lijstuitputting. De Kiesraad blijft van mening dat zulke maatregelen nodig zijn.
De Kiesraad is geen voorstander van hoge voorkeurdrempels of waarborgsommen, maar kan wel met deze onderdelen van het wetsvoorstel instemmen.
Tot slot vraagt de Kiesraad aandacht voor de begrijpelijkheid van het kiesstelsel en de ontwikkeling van de verkiezingsprogrammatuur. Beide verdienen een grotere investering. De doorontwikkeling van onze democratie is dat waard.