Evaluatie PS/WS verkiezingen: uitslag betrouwbaar, verkiezingsproces moet beter
De verkiezingen voor de Provinciale Staten en waterschappen op 15 maart 2023 hebben geleid tot betrouwbare uitslagen, maar de organisatie van het verkiezingsproces staat onder grote druk. Dit komt door het samenvallen van twee verkiezingen, het grote stembiljet en de nieuwe procedure voor de vaststelling van de verkiezingsuitslag. Deze combinatie van factoren heeft veel gevraagd van de stembureaus, de gemeenten en de waterschappen. Dat staat in het evaluatieadvies ‘Uitslag betrouwbaar, verkiezingsproces moet beter’ aan minister Bruins Slot (BZK) dat de Kiesraad vandaag heeft gepubliceerd.
Voorzitter Wim Kuijken: “De betrouwbare resultaten zijn in de eerste plaats te danken aan de grote inzet van alle stembureauleden en de medewerkers van de gemeenten en de waterschappen. Wij zijn hen zeer dankbaar voor hun inzet. Daarnaast komen de betrouwbare verkiezingsuitslagen voort uit de nieuwe mogelijkheden om eventuele telfouten vroeger in het proces op te sporen en te corrigeren. De Kiesraad hecht veel waarde aan deze nieuwe controle- en correctiemogelijkheden, omdat die bijdragen aan een betrouwbaar, controleerbaar en transparant verkiezingsproces. Dat is extra relevant, nu het vertrouwen in het verkiezingsproces, mede door ontwikkelingen in andere landen, onder druk staat. Controles en openbaarheid zijn onmisbaar om het vertrouwen in de verkiezingen te behouden en te kunnen vergroten. Tegelijkertijd heeft de organisatie van het verkiezingsproces fors onder druk gestaan. Dat moet in de toekomst beter. Wij doen daarom een aantal aanbevelingen aan de minister en zullen zelf ook onze ondersteuning richting gemeenten en waterschappen verder professionaliseren.”
Aanbevelingen
De raad noemt als belangrijkste aanbeveling om haast te maken met de invoering van een kleiner stembiljet. Het is volgens de Kiesraad tijd om de geplande experimenten sneller en op grotere schaal uit te voeren. Een kleiner stembiljet is beter hanteerbaar voor kiezers en stembureauleden. De raad roept de minister ook op om testen en experimenten met het elektronisch tellen van stembiljetten snel van start te laten gaan.
Ook adviseert de Kiesraad gemeenten om de telling van de stemmen op verkiezingsdag echt te zien en te presenteren als het begin van het telproces. Daarom adviseert de Kiesraad gemeenten het volgende:
- Beperk de eerste telling in het stembureau tot één telling. Stembureaus hoeven nog geen nieuwe tellingen uit te voeren als er een onverklaard telverschil zit tussen de opkomst en het aantal getelde stembiljetten. Dat kan beter een dag later worden overgelaten aan uitgeruste tellers van de gemeentelijk stembureaus.
- Overweeg om te kiezen voor een centrale stemopneming. De Kieswet eist daarbij alleen dat stembureaus de opkomst (het aantal stempassen, kiezerspassen en volmachten) en de stemmen op lijstniveau tellen. Tellingen op kandidaatsniveau kunnen de volgende dag worden overgelaten aan de gemeentelijk stembureaus.
- Laat de eerste telling in de stembureaus zoveel mogelijk over aan een uitgeruste (nieuwe) telploeg.
- Kies ervoor om aan het einde van de dag van stemming een eerste voorlopige telling bekend te maken, maar benadruk dat het slechts een eerste voorlopige telling is.
Ook adviseert de Kiesraad om het wettelijk mogelijk te maken dat stembureaus in noodgevallen het tellen uitstellen tot de volgende dag en om grote wijzigingen in de Kieswet niet voor het eerst toe te passen bij dubbele verkiezingen of Tweede Kamerverkiezingen.
Verder stelt de Kiesraad voor kwaliteitsstandaarden af te spreken met gemeenten om bijvoorbeeld de kwaliteit van het papier en de rode potloden te waarborgen. Ook gaat de Kiesraad de eigen ondersteuning verbeteren. Hierbij gaat het met name over het tijdig informeren van gemeenten en waterschappen en over het aanleveren en de ondersteuning van de verkiezingssoftware. Deze punten gaat de raad oppakken in goed overleg met de gemeenten en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken. Om de inzet van vrijwilligers in het verkiezingsproces op peil te houden adviseert de raad de minister om in overleg met de minister van Financiën de vrijwilligersvergoeding belastingvrij te maken.