Wie houdt toezicht op het verloop van de verkiezingen?
Anders dan in sommige andere landen is er in ons land niet één instantie die toezicht houdt op het verkiezingsproces. Het Nederlandse kiesstelsel is sterk decentraal van opzet, met belangrijke verantwoordelijkheden voor de gemeenten.
De gemeenten zijn bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de registratie van de kiesgerechtigdheid, het toesturen van stempassen, het aanwijzen van stemlokalen, het benoemen van stembureauleden, het drukken van de stembiljetten en na een verkiezing enige tijd bewaren van de stembescheiden en daarna vernietigen ervan.
Incidenten op de dag van stemming
De stembureaus zijn verantwoordelijk voor een goed verloop van het stem- en telproces. Als kiezers bezwaar hebben tegen een bepaalde gang van zaken in het stemlokaal, dan kunnen ze dit melden bij de stembureauleden. Die noteren het bezwaar in het proces-verbaal. Ook kunnen kiezers incidenten melden aan de betreffende gemeente.
Beoordeling functioneren stembureaus
Op het functioneren van de stembureaus wordt per verkiezing toegezien door het betreffende vertegenwoordigend orgaan in oude samenstelling. Dus bij gemeenteraadsverkiezingen ziet de oude gemeenteraad hierop toe, bij provinciale statenverkiezingen de staten in oude samenstelling en bij Tweede Kamerverkiezingen is dat de oude Tweede Kamer zelf. Vinden zij dat er zaken tijdens de verkiezing niet goed zijn verlopen, dan kunnen zij besluiten tot een hertelling of zelfs een herstemming.
Politieke verantwoordelijkheid
Naast deze verantwoordelijkheden is er nog de algemene politieke verantwoordelijkheid van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Wanneer in een bepaald geval de Kieswet niet goed is nageleefd, kan de Tweede Kamer de minister daarover vragen stellen.
Rol van de Kiesraad
De Kiesraad is adviesorgaan van regering en parlement. Daarnaast treedt de Kiesraad op als centraal stembureau bij Eerste en Tweede Kamerverkiezingen en bij verkiezingen voor het Europees Parlement. Verder functioneert de Kiesraad in de praktijk als vraagbaak voor gemeenten, politieke partijen, kiezers en de media. Formeel is de Kiesraad geen toezichthouder bij verkiezingen.