Samenvatting bijeenkomsten GR26: Ben jij er klaar voor?

• Per 1 januari 2023: nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen (npvv) - er zijn nieuwe controletaken voor het CSB
• Naar verwachting 1 augustus 2025: Invoering Wet programmatuur verkiezingsuitslagen (Wpv) - het gebruik van de uitslagenprogrammatuur volgens de vastgestelde aansluit- en gebruiksvoorschriften is verplicht
• Voorzien per 1 januari 2026: invoering Wet kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces (Wkuv) - de Kiesraad krijgt een nieuwe kwaliteitsbevorderende en kwaliteitsbewakende rol. Hiervoor krijgt de Kiesraad ook nieuwe instrumenten, die gedurende 2025 verder worden uitgewerkt. De Kiesraad stelt onder andere een samenwerkingsplan op, waarin staat op welke manier de Kiesraad invulling geeft aan deze nieuwe rol. Daarnaast stelt de Kiesraad een uitvoeringsplan op, waarin per verkiezing wordt beschreven wat de gemeente van de Kiesraad kan verwachten. De invulling van de kwaliteitsbewakende rol wordt nog nader uitgewerkt.

Gemeenten geven aan duidelijkere en tijdige informatie te willen. De Kiesraad neemt de Toolkit verkiezingen en nieuwsbrief over van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en richt deze in per onderdeel van het verkiezingsproces. Er komt een toolkit per verkiezing of verkiezingen die gelijktijdig plaatsvinden. De toolkit voor GR26 komt in september online. Ook neemt de Kiesraad de nieuwsbrief over van het ministerie van BZK. Je moet je hiervoor opnieuw aanmelden:

Aanmelden Nieuwsbrief Verkiezingen

Bij de ondersteuning aan gemeenten bij GR26 besteedt de Kiesraad extra aandacht aan de CSB-taken. Vooruitlopend op de instructies die op de toolkit worden gepubliceerd, zijn tijdens de bijeenkomsten de verschillende taken van het CSB besproken.

Het CSB

• Het CSB heeft bij gemeenteraadsverkiezingen 3 of 5 leden, de keuze is aan de gemeente. De voorzitter is altijd de burgemeester, die hoeft niet benoemd te worden. Let op: de loco-burgemeester treedt niet vanuit zijn functie als voorzitter op. Hij kan desgewenst wel als plaatsvervangend voorzitter benoemd worden. Benoem ook 3 plaatsvervangende leden.
• De benoeming van het CSB is voor 4 kalenderjaren. Dat betekent dat als een CSB op 1 juli 2025 wordt benoemd, de benoeming loopt t/m 31 december 2028.

Tussentijdse benoemingen duren korter: het tussentijds benoemde lid neemt plaats in het CSB voor de resterende benoemingstijd van het CSB lid dat vervangen wordt.

• Bij de inwerkingtreding van npvv zijn benoemingen van 2022 en eerder komen te vervallen.  Dit komt omdat tot de invoering van npvv voor een  gemeenteraadsverkiezing alleen een HSB werd benoemd, dat optrad als CSB. Er werd dus geen apart CSB benoemd. Sinds npvv is er geen HSB meer bij een gemeenteraadsverkiezing en moet er een CSB benoemd worden.
• Taken:
  • Tussentijdse benoemingen/ontslag van raadsleden vindt plaats door de voorzitter van het CSB. De voorzitter, zijnde de burgemeester, is altijd bevoegd tussentijdse benoemingen te doen, ook als de benoeming van het HSB van rechtswege is vervallen en er in de tussentijd geen nieuw CSB is benoemd. 
  • Registraties, kandidaatstelling en uitslagvaststelling door geheel CSB (3 of 5 leden)
• Sommige taken zijn niet te combineren. Dit heeft te maken met de controleerbaarheid van het verkiezingsproces en onpartijdigheid hierbij. Dit betekent dat je niet lid kan zijn van het CSB in combinatie met raadslid, kandidaat op de lijst, stembureaulid en gemeentelijk stembureaulid in dezelfde gemeente. Je kunt wel lid zijn van het CSB in de ene gemeente, en lid van het CSB, GSB of stembureau in een andere gemeente. Ook mag je in een andere gemeente op de kandidatenlijst staan of raadslid zijn.

Wat kan je nu al doen?

• De benoeming van het CSB controleren: voldoet deze aan de eisen?

Tips voor het benoemen van CSB en GSB leden:

Tijdens de bijeenkomsten hebben we gemeenten om tips gevraagd voor het benoemen van GSB leden. We delen er graag een paar:

• Vrijwilligers met wie je goede ervaringen hebt, bijvoorbeeld oud-voorzitters van stembureaus
• Managers van andere afdelingen
• (oud) Collega’s met kennis van het verkiezingsproces

De Kiesraad heeft een instructie gemaakt voor gemeenten voor het behandelen van registraties van nieuwe politieke groeperingen. Ook is een instructie voor politieke groeperingen zelf opgesteld. Deze documenten zijn samen met een registratieformulier digitaal verspreid onder projectleiders verkiezingen en zijn tijdens de bijeenkomsten ook op papier uitgereikt. De gemeente kan zelf besluiten de instructie voor politieke groeperingen te verspreiden. In de instructie staat onder andere informatie over:

• Het behandelen van een registratieverzoek
• Doorwerking van aanduidingen
• Voorbeelden voor toe- en afwijzingen en voorbeelden van publicaties
• De procedure voor het opvragen van een uittreksel uit het handelsregister
• Het registreren van een logo

Wat kan je nu al doen?

• Registratieformulier op maat maken voor jouw gemeente
• Controleren waar het register van aanduidingen voor de gemeenteraad is
• Nagaan of er een aanduiding alsnog moet worden geschrapt n.a.v. GR22
• Nagaan of er binnen de gemeente een contactpersoon is die de accounts bij de Kamer van Koophandel regelt
• Afstemming tussen de afdeling communicatie en het team verkiezingen over publicaties

Om het proces van kandidaatstelling te structureren heeft de Kiesraad gebruik gemaakt van mappen voor het inleveren van de kandidatenlijsten en bijbehorende documenten:

• Een voorbeeldmap voor een politieke groepering die een lijst wil inleveren, waarin het proces toegelicht wordt en waarin beschreven staat op welke manier de benodigde documenten aangeleverd moeten worden;
• Een inlevermap voor een politieke groepering, voor het geordend inleveren van de benodigde documenten;

De Kiesraad heeft daarbij ook contactpersonen aangesteld om politieke groeperingen te ondersteunen in aanloop naar de dag van kandidaatstelling.

De Kiesraad adviseert gemeenten om een voorinlevering te organiseren, om verzuimen zo veel mogelijk te voorkomen. Stukken die tijdens de voorinlevering worden goedgekeurd kunnen verzegeld worden. Benodigd tape hiervoor levert de Kiesraad aan. De dozen de hiervoor gebruikt moeten worden, moet de gemeente zelf aanschaffen. Dit verzegelde pakket moet de politieke groepering weer meenemen en inleveren op de dag van kandidaatstelling. Daarnaast kan, indien nodig, een map voor ontbrekende stukken worden meegegeven aan de politieke groepering. Deze methode en benodigde documenten worden in het najaar aan gemeenten beschikbaar gesteld. Daarnaast wordt een instructie voor gemeenten opgesteld waarin het onderwerp kandidaatstelling wordt uitgelegd en het proces van de mappenstructuur toegelicht wordt.

Wat kan je nu al doen?

• Afstemmen met de griffie over de rolverdeling rondom kandidaatstelling: in november komt instructiemateriaal voor de kandidaatstelling beschikbaar via de Kiesraad.
• Uitdenken hoe je als CSB het contact met politieke groeperingen wilt laten verlopen: stel je bijvoorbeeld contactpersonen aan?

De gemeente is al bekend met de rol van het gemeentelijk stembureau (GSB) onder npvv maar nog niet met de rol van het CSB. Het CSB stelt niet eerder dan de achtste dag na de stemming de uitslag van de gemeenteraadsverkiezing vast. Dit doet het CSB door, voordat de uitslag wordt vastgesteld, het proces-verbaal dat door het GSB is vastgesteld, te controleren op basis van het controleprotocol CSB. Dit onderzoek bestaat uit 3 onderdelen:

1. data-analyse van opmerkelijke uitslagen;
2. de bezwaren en bijzonderheden in de processen-verbaal;
3. op basis van meldingen van burgers.

Wanneer het CSB het vermoeden heeft dat het GSB een of meer fouten heeft gemaakt bij de stemopneming of de vaststelling van de uitkomst, kan hij het GSB vragen nader onderzoek te doen en eventueel een hertelling uit te voeren – dat heet een terugverwijzing. Daarna stelt het CSB de uitslag vast.

Goed om te weten: bij GR26 ondersteunt de Kiesraad gemeenten door de resultaten van de data-analyse van de voorlopige uitslag op gemeentelijk niveau aan te leveren aan alle CSB’s. Vervolgens is het aan het CSB om te besluiten wat de vervolgstappen zijn.

Daarnaast levert de Kiesraad instructies voor de taken bij uitslagvaststelling, en een voorbeeldmeldingenformulier.

Wat je met een melding doet, schrijf je op in het proces-verbaal van het CSB. Bijvoorbeeld dat de melding onderzocht is, maar niet tot een aanpassing van de uitslag van dat stembureau geleid heeft. Of dat een stem aangetroffen is bij een ander stembureau op dezelfde locatie en er daarom geen nader onderzoek heeft plaatsgevonden. Het kan ook voorkomen dat een melding niet onderzoekbaar is, bijvoorbeeld omdat geen stembureau genoemd wordt. Dit vermeld je ook in het proces-verbaal.

Wat kan je nu al doen?

Nadenken over het inrichten van een proces voor het doen van:

• meldingen: op de website moet een meldingsformulier worden geplaatst waar een burger anoniem melding moet kunnen doen. Wie kan dit organiseren? En bij wie komt deze melding dan terecht? Let erop dat de verwerking snel moet zijn omdat een burger tot 48 uur voorafgaand aan de zitting melding moet kunnen doen. Er moet dus voldoende tijd resteren om onderzoek te doen.
• terugverwijzingen en voor het bijhouden van de werkzaamheden van het CSB voor in het proces-verbaal.

Voor kandidaatstelling:

Voor de kandidaatstelling wordt voorlopig gebruik gemaakt van OSV2020. Er wordt een nieuw digitaal systeem ontwikkeld, maar dat wordt op zijn vroegst geïmplementeerd na PS/WS27.

Voor uitslagvaststelling:

Voor uitslagvaststelling wordt de nieuwe software Abacus ontwikkeld door een team binnen de Kiesraad. In september wordt besloten of dit gebruikt kan worden bij de gemeenteraadsverkiezingen. Voor de uitslagvaststelling is in ieder geval OSV2020 beschikbaar.