Veelgestelde vragen stemmen Tweede Kamerverkiezing

De regering wil zo veel mogelijk kiesgerechtigden in de gelegenheid stellen hun stem uit te brengen. Vanwege religieuze redenen vallen de vrijdag, zaterdag en zondag af. Verder valt de maandag af, omdat de voorbereidingen van de verkiezing dan grotendeels in het weekend zouden vallen. Doorgaans vinden verkiezingen daarom plaats op woensdag. Een andere belangrijke reden daarvoor is dat de basisscholen, waarin veel stemlokalen zijn gevestigd, op die dag het minst worden belast.

Een uitzondering vormt de verkiezing voor het Europees Parlement. De woensdag valt buiten de periode waarin deze verkiezing kan plaatsvinden, zodat in Nederland op donderdag wordt gestemd.

Ja. Een kiezer mag stemmen met een identiteitsbewijs dat op de dag van de stemming maximaal 5 jaar is verlopen, ongeacht of de kiezer stemt met een stempas, een volmacht of een kiezerspas.

Zie artikel 1 Regeling aanwijzing aanvullende documenten identificatieplicht Kieswet

In principe niet, omdat er maar één persoon tegelijk in een stemhokje mag in verband met het stemgeheim. Als duidelijk is dat van enige beïnvloeding van een kiezer absoluut geen sprake kan zijn, bijvoorbeeld een ouder met een kind van 3 jaar, kan deze kiezer toestemming hiervoor vragen aan de voorzitter van het stembureau.

De voorzitter van het stembureau is belast met de handhaving van de orde tijdens de zitting.

Zie Kieswet art. J 26, Kieswet art. J 36 en Kieswet art. J. 37.

Ja, dat mag. Ook kan een stem niet achteraf ongeldig verklaard worden als de kiezer een stemfie heeft gemaakt.

Een kiezer moet bij het gebruik van zijn camera in het stemlokaal zorgen dat het stemgeheim van andere kiezers blijft gewaarborgd. Van belang is verder dat een stemming rustig en ordelijk verloopt en dat kiezers niet worden belemmerd of gehinderd in het uitbrengen van hun (geheime) stem. Uiteraard mogen andere kiezers niet tegen hun zin gefotografeerd (of gefilmd) worden.

Een kiezer mag in geen enkel geval worden verplicht of gedwongen tot het maken van een foto van zichzelf met zijn ingevulde stembiljet. Dwang en omkoping zijn strafbaar gesteld in de artikelen 125 en 126 van het Wetboek van Strafrecht.

Kiesgerechtigden met een verstandelijke beperking kunnen uitleg krijgen in het stemlokaal, maar hebben geen recht op assistentie in het stemhokje. Zij moeten dus zelfstandig hun stembiljet invullen.

Aan mensen met een verstandelijke beperking kan uitleg worden gegeven, buiten het stemhokje, over het gebruik van het stembiljet. Dit kan zowel door een begeleider als door een stembureaulid gebeuren. Uitleg wordt dan gegeven in alle openheid zodat dit kan worden waargenomen door de in het stembureau aanwezige kiezers. Er bestaat ook een website, hoewerktstemmen.nl, waar eenvoudige uitleg gegeven wordt over stemmen.

Lichamelijke beperking

Alleen als het stembureau blijkt dat een kiesgerechtigde wegens zijn lichamelijke gesteldheid hulp nodig heeft bij het invullen van het stembiljet, mag het hem toestaan zich in het stemhokje te laten assisteren. Het gaat hierbij om lichamelijke beperkingen die het de kiesgerechtigde onmogelijk maken zelfstandig een geldige stem uit te brengen. Denk bijvoorbeeld aan een motorische of visuele handicap. Zie artikel J 28 van de Kieswet. Een dergelijke voorziening biedt de wet niet voor kiesgerechtigden met een verstandelijke beperking of psychische stoornis.

VN Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap

Nederland is partij bij het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap, maar heeft een interpretatieve verklaring afgelegd bij artikel 29 van dit verdrag.  Daarin staat dat Nederland die bepaling zo leest, dat alle personen met een handicap recht hebben op assistentie in het stemlokaal, maar alleen personen met een fysieke handicap recht hebben op assistentie in het stemhokje.

Ja. Personen waarvan hun vrijheid is ontnomen, kunnen stemmen, maar meestal alleen bij volmacht.

Gedetineerden kunnen in persoon aan de stemming deelnemen, als zij op de dag van stemming periodiek verlof hebben of als er een stemlokaal is ingericht in de penitentiaire inrichting of het forensisch psychiatrisch centrum waar zij verblijven.

Het staat gemeenten vrij om in overleg met de desbetreffende directies in gevangenissen en tbs-klinieken een stemlokaal aan te wijzen of een mobiel stembureau in te stellen. Randvoorwaarde daarbij is dat dit stembureau openbaar en toegankelijk is voor alle kiezers.

Zie Kieswet art. B 6.

De leden van het stembureau en aanwezige kiezers moeten op grond van de Kieswet zicht hebben op de toegang tot de stemhokjes.

Er moet bijvoorbeeld voorkomen worden dat meerdere mensen in een stemhokje zijn of sprake is van dwang. Volgens de Kieswet is het dan ook verplicht het stemlokaal zo in te richten dat de toegang tot de stemhokjes zichtbaar is.

Uiteraard is het niet de bedoeling dat mensen kunnen meekijken bij de kiezer die zijn stem uitbrengt. Om het stemgeheim van de kiezers te beschermen, moeten de stemhokjes op minimaal 2 meter afstand staan van de stembureauleden en wachtende kiezers.

Zie Kieswet art. J 4, art. J 15 en art. J 16.

Met een kiezerspas kan een kiezer zijn stem in elke gemeente binnen het gebied van het orgaan waarvoor de verkiezing wordt gehouden uitbrengen. Voor de Tweede Kamerverkiezing en Europees Parlementsverkiezing betekent dit dat de kiezer met een kiezerspas zijn stem in heel Nederland kan uitbrengen. Zie Kieswet art. K 1.

Een kiezer kan een kiezerspas aanvragen bij de gemeente waar hij op de dag van kandidaatstelling als kiezer staat geregistreerd. De gemeente beoordeelt het verzoek. Het verzoek om met een kiezerspas te stemmen, wordt alleen geweigerd als:

• Iemand op de dag van kandidaatstelling niet als kiezer staat geregistreerd. Zie Kieswet art. K 8.
• Iemand al is toegestaan om via een schriftelijke volmacht zijn stem uit te brengen. Zie Kieswet art. K 8.
• Iemand al is toegestaan om per brief zijn stem uit te brengen. Zie Kieswet art. K 8. Alleen kiesgerechtigden die op de verkiezingsdag in het buitenland verblijven, kunnen per brief stemmen.
• De kiezer zijn verzoek te laat heeft ingediend. Zie Kieswet art. K 3. Het schriftelijke verzoek moet uiterlijk 5 dagen voor de stemming zijn ontvangen, het mondelinge verzoek uiterlijk om 12.00 uur op de dag voor de verkiezingsdag. Kiezers die in het buitenland wonen moeten hun verzoek al zes weken voor de stemming indienen. Zie Kieswet art. 7.
• Aan deze kiezer al een kiezerspas is uitgereikt. Zie Kieswet art. K 4.

Als een kiesgerechtigde niet in staat is om zelf zijn volmacht te tekenen dan kan hij toch een volmacht geven als op zijn identiteitsbewijs de opmerking 'niet in staat tot tekenen' staat. Het uitbrengen van de stem kan in zo’n geval door middel van zowel een schriftelijke als een onderhandse volmacht.

Bij een onderhandse volmacht is het aan het stembureau om de controle uit te voeren. Ontbreekt de handtekening van de volmachtgever, dan moet op diens identiteitsbewijs de opmerking staan dat hij of zij geen handtekening kan plaatsen. Als de gemachtigde een kopie kan tonen van het identiteitsbewijs van de volmachtgever waaruit dit inderdaad blijkt, dan kan de volmachtstem worden uitgebracht.

Bij een schriftelijke volmacht wordt het aanvraagformulier om bij volmacht te stemmen niet ondertekend door de volmachtgever. De gemeente controleert dan of betrokkene inderdaad niet kan ondertekenen door na te gaan of dit ook in zijn of haar identiteitsbewijs staat. Dat staat bijvoorbeeld in de reisdocumentenadministratie. Omdat dit weinig voorkomt, kan ook de volmachtgever zelf worden benaderd met het verzoek om alsnog een kopie over te leggen van diens identiteitsbewijs.

Als een kiezer niet in de gelegenheid is zelf te gaan stemmen – bijvoorbeeld door werk, ziekte of vakantie – kan hij een andere kiezer machtigen dit voor hem te doen.

Daarnaast kan bij verkiezingen, met uitzondering van gemeenteraadsverkiezingen, een kiezerspas worden aangevraagd. Met een kiezerspas kunnen kiezers ook buiten de grenzen van de eigen gemeente stemmen.

Bij de provinciale statenverkiezingen en waterschapsverkiezingen kan met een kiezerspas worden gestemd in iedere gemeente in het desbetreffende gebied van de provincie of het waterschap. Bij de Tweede Kamerverkiezing en Europees Parlementsverkiezing kan met een kiezerspas overal in Nederland gestemd worden. De kiezerspas kan worden omgezet in een onderhandse volmacht. De gevolgen hiervan staan in het onderstaande schema. In alle gevallen moet degene die de volmacht ontvangt, de stem van de volmachtgever tegelijkertijd met zijn eigen stem voor diezelfde verkiezing uitbrengen. Zie Kieswet art. L 3.

• Een kiezer verleent een volmacht door de stempas onderhands om te zetten in een volmachtbewijs. Zie Kieswet art. L 14. Twee situaties:

   - De volmachtnemer heeft zelf ook een stempas. De volmachtnemer kan de volmachtstem alleen uitbrengen, als de volmachtgever en de volmachtnemer in dezelfde gemeente als kiezer staan geregistreerd.

   - De volmachtnemer heeft zelf een kiezerspas. De volmachtnemer kan deze stem alleen uitbrengen in de gemeente waar de volmachtgever als kiezer staat geregistreerd.

• Een kiezer verleent een volmacht door een kiezerspas onderhands om te zetten in een volmachtbewijs. Zie Kieswet art. L 14. Twee situaties:

   - De volmachtnemer heeft zelf een stempas: de volmachtnemer kan deze stem uitbrengen in de gemeente waar hij als kiezer staat geregistreerd, mits beide gemeenten in het gebied liggen waarvoor de verkiezing wordt gehouden.

   - De volmachtnemer heeft zelf ook een kiezerspas: de volmachtnemer kan deze stem uitbrengen in elke gemeente die in het gebied ligt waarvoor de verkiezing wordt gehouden.

• Een kiezer vraagt een schriftelijke volmacht aan. Zie Kieswet art. L 8.

   - De volmachtnemer heeft zelf een stempas: de volmachtnemer kan deze stem uitbrengen in de gemeente waar hij als kiezer staat geregistreerd, mits beide gemeenten in het gebied liggen waarvoor de verkiezing wordt gehouden.

   - De volmachtnemer heeft een kiezerspas: de volmachtnemer kan deze stem uitbrengen in elke gemeente die in het gebied ligt waarvoor de verkiezing wordt gehouden.

Het uitgangspunt bij het verlenen van een volmacht is dat een kiezer (de volmachtgever) die verwacht niet zelf te stemmen in het stemlokaal zijn stem laat uitbrengen door een andere kiezer (de volmachtnemer). Het initiatief om deze volmachtnemer te benaderen, is afkomstig van de volmachtgever zelf. Het is niet de bedoeling dat het initiatief tot volmachtverlening van de volmachtnemer, een partij of kandidaat uit gaat.

Politieke partijen mogen wel op hun website of in hun informatiemateriaal kiezers wijzen op de mogelijkheid om contact op te nemen met een contactpersoon van die partij, wanneer zij niet zelf kunnen stemmen. Voorwaarde blijft dat de volmachtgever uiteindelijk degene is die contact opneemt met een volmachtnemer en dus weet wie er voor hem of haar gaat stemmen.

Een politieke partij (of een individuele kandidaat) mag zo helpen - bemiddelen - bij het vinden van een gemachtigde. Dat is handig voor een kiezer die zijn stem niet verloren wil laten gaan, maar zelf niemand kent of voldoende vertrouwt om als gemachtigde te fungeren. Als de volmachtgever akkoord gaat met de door de partij voorgestelde persoon, kunnen de volmachtgever en de gemachtigde de volmachtverlening regelen.

Ja, een volmachtnemer kan een kopie van het identiteitsbewijs van de volmachtgever tonen op een smartphone of tablet.

Deze kopie wordt gebruikt om te controleren of persoonsgegevens en de handtekening op het identiteitsdocument overeenstemmen met de persoonsgegevens op de volmacht. Daarvoor is het essentieel dat de kopie van een zodanige kwaliteit is dat deze controle goed kan plaatsvinden.

Is het niet mogelijk controles goed uit te voeren - wat overigens ook het geval is bij een slechte kwaliteit of verkleinde papieren kopie - dan wordt de kiezer verzocht terug te keren met een wel leesbare kopie.

Onder ronselen van volmachten verstaat de Kieswet het stelselmatig aanspreken of anderszins persoonlijk benaderen van kiezers om hen een onderhandse volmacht af te laten geven. Dit is strafbaar.

Het ronselen van volmachtstemmen is in strijd met het uitgangspunt dat het initiatief tot het verzoek om bij volmacht te stemmen en de keuze van de gemachtigde bij de kiezer ligt.

Algemene informatievoorziening, bijvoorbeeld in een informatiebrochure, om kiezers te wijzen op de mogelijkheid om een volmachtstem uit te brengen, is toegestaan. Kiezers kunnen vervolgens zelf de keuze maken of zij hun stem al dan niet bij volmacht willen uitbrengen.

Volmachtverlening is bedoeld om kiezers die zelf niet in staat zijn in persoon aan een verkiezing deel te nemen, maar toch hun stem willen uitbrengen, de gelegenheid te bieden hun stem te laten uitbrengen door een door hen aangewezen gemachtigde.

Kiezers die aanleiding hebben om te denken dat er stemmen geronseld zijn, kunnen aangifte doen bij de politie.

Ja, dat kan. Het stembureau kijkt of en wat er gedaan kan worden om het bezwaar weg te nemen of te verlichten.

Alle bezwaren worden daarnaast in het proces-verbaal van de zitting van het stembureau vermeld, ongeacht of het stembureau deze bezwaren heeft kunnen verhelpen en ongeacht of het stembureau het met de bezwaren eens is. Het proces-verbaal is namelijk het document op basis waarvan het vertegenwoordigend orgaan geïnformeerd wordt over bezwaren van kiezers en zich een oordeel vormt over de geldigheid van de stemming.

Een kiezer kan ook mondeling bezwaar maken bij de openbare zitting van het gemeentelijk stembureau of het centraal stembureau als deze het niet eens is met de door deze organen vastgestelde uitslagen.Zie Kieswet art. J 35, en art. P 20.

Een kiezer kan ook schriftelijk een melding doen van vermeende fouten in het proces-verbaal of het digitaal bestand van een stembureau, gemeentelijk stembureau, hoofdstembureau of (nationaal) briefstembureau. De melding moet schriftelijk en onderbouwd worden ingediend bij het centraal stembureau, uiterlijk 48 uur voor de zitting waarin het centraal stembureau de uitslag vaststelt. Zie Kieswet art. P 1b.

Ja, de minister van Buitenlandse Zaken kan internationale waarnemers toelaten om getuige te zijn bij de verkiezingen. Waarnemers mogen aanwezig zijn in het stemlokaal tijdens de zitting van het stembureau.
 

Daarnaast kan iedere kiezer bij de stemming en het tellen van de stemmen in het stemlokaal aanwezig zijn om daar de gang van zaken te volgen. Voorwaarde is dat de aanwezigen de orde niet verstoren en de voortgang niet belemmeren. Op die manier kan iedereen de werkzaamheden van het stembureau volgen en daar eventueel bezwaar tegen maken.
Zie Kieswet art. J 35 en Kieswet art. J 39.

Het proces van briefstemmen verloopt als volgt:

1. Kiezers in het buitenland die per brief mogen stemmen ontvangen: een briefstembewijs, een stembiljet, de kandidatenlijst, een envelop voor het stembiljet, een geadresseerde retourenvelop en een handleiding. Zie Kieswet art. M 6.
    
2. Kiezers vullen hun stembiljet in, vouwen het dicht op zodanige wijze dat de namen van de kandidaten niet zichtbaar zijn en doen het in de envelop voor het stembiljet. De kiezers doen deze envelop, samen met het ondertekende briefstembewijs en een kopie van een identiteitsdocument, in de geadresseerde retourenvelop en sturen die per post naar het briefstembureau of naar een diplomatieke of consulaire vertegenwoordiging van Nederland of bezorgen deze daar persoonlijk. Ongefrankeerde enveloppen die niet persoonlijk zijn afgegeven door de kiezer en te laat gekomen briefstemmen worden niet overhandigd aan het briefstembureau voor de vooropening. Zie Kieswet art. M 7.

3. Het briefstembureau houdt twee openbare zittingen. De eerste openbare zitting heeft betrekking op het openen van de retourenveloppen. De tweede openbare zitting heeft betrekking op het verrichten van de stemopneming en de vaststelling en bekendmaking van de uitkomsten. De openbare zitting die betrekking heeft op het openen van de retourenveloppen begint op een dag en tijdstip dat wordt vastgesteld door de burgemeester en wethouders, maar niet eerder dan zeven dagen voor de stemming. Zie Kieswet art. N 15.
   In de zitting waar de retourenveloppen worden geopend, controleert de het briefstembureau de inhoud. Wanneer de inhoud onvolledig is, wordt de retourenvelop verzegeld en opzij gelegd. Zie Kieswet art. N 18.

4. Indien de retourenveloppe niet opzij is gelegd, wordt de envelop met het stembiljet ongeopend in de stembus gestoken. Indien het stembiljet wel is meegestuurd maar niet in de daartoe bestemde envelop zit, wordt het stembiljet, zonder het in te zien, opgevouwen in de stembus gestoken. Zie Kieswet art. N 20.
    
5. Het briefstembureau stelt het aantal ontvangen briefstembewijzen en vervangend briefstembewijzen vast. Dit is het aantal kiezers dat tot de stemming is toegelaten. Zie Kieswet art. N 21.

6. De ontvangen briefstembewijzen en vervangende briefstembewijzen worden evenals de opzij gelegde enveloppen in afzonderlijke pakken gedaan en verzegeld. Zie Kieswet art. N 22.

7. De openbare zitting met betrekking tot het verrichten van de stemopneming en de vaststelling en bekendmaking van de uitkomsten begint op z’n vroegst om zeven uur dertig op de dag van de stemming en kan zo nodig op een later moment worden voortgezet. Zie Kieswet art. N 16, tweede lid en art. N 17, eerste lid. In deze zitting wordt de stembus geopend en worden de stemmen geteld. Zie Kieswet art. N 24.
    
8. Wanneer het tellen van de stemmen is afgerond, wordt de uitslag bekendgemaakt. Deze bekendmaking vindt niet eerder plaats dan dat de stemming is beëindigd bij alle stembureaus in Nederland. Zie Kieswet art. N 27. In verband met de verlengde periode van ontvangst vanuit de diplomatieke of consulaire vertegenwoordigingen, is het mogelijk dat bij het briefstembureau in Den Haag retourenveloppen nog tot en met de vijfde dag na de dag van de stemming worden ontvangen. Zie Kieswet art. M 9. Deze retourenveloppen worden eveneens in de (voortgezette) openbare zitting opengemaakt en geteld. Hierdoor komt de volledige uitslag van het briefstembureau Den Haag later dan die van andere stembureaus.
    
9. Van elk van beide openbare zittingen wordt een proces-verbaal opgemaakt. Deze worden samen met de verzegelde pakken verzonden aan de burgemeester of (in het geval van Aruba, Curacao en Sint Maarten) de aangewezen vertegenwoordiger. Zie Kieswet art. N 29 t/m N 32. Deze stuurt de processen-verbaal meteen naar het nationaal briefstembureau.
    
10. Het nationaal briefstembureau stelt zo spoedig mogelijk het aantal stemmen voor iedere kandidaat en iedere lijst vast en deelt deze mee in een openbare zitting. Zie Kieswet art. O 16 en art. O 19.

Niet in alle gevallen. Het uitgangspunt in de Kieswet is dat reguliere verkiezingen niet op dezelfde dag vallen. Alleen de waterschapsverkiezingen vinden gecombineerd plaats met de provinciale statenverkiezingen. Reguliere verkiezingsdagen voor andere verkiezingen vallen nooit op dezelfde dag.

Wel kan de gemeente bepalen dat tegelijk met een reguliere verkiezing in het stemlokaal nog een andere stemming plaatsvindt, bijvoorbeeld de verkiezing voor een bestuurscommissie of een plaatselijk referendum.

Wel kan de gemeente bepalen dat tegelijk met een verkiezing op grond van de Kieswet in het stemlokaal nog een andere stemming plaatsvindt, bijvoorbeeld de verkiezing voor een bestuurscommissie of een plaatselijk referendum.

Zie Kieswet art. J 6 en Kiesbesluit art. J 9, art J 10, art J 11 en art. J 12.